Η σύγχρονη έρευνα επιβεβαιώνει αυτό που γνωρίζαμε χρόνια διαισθητικά για το βάρος:
Το βάρος του σώματος των ενηλίκων διατηρείται σε σχετικά σταθερό επίπεδο για μεγάλο χρονικό διάστημα, όταν τρώνε μια ως επί το πλείστον “φυσική” διατροφή και δεν ασχολούνται με την απώλεια βάρους ή περιορισμό θερμίδων.
Αυτή η θεωρία ονομάζεται «θεωρία set point». Υποστηρίζει ότι το σωματικό βάρος ρυθμίζεται γύρω από ένα προκαθορισμένο σημείο που ελέγχεται μέσω ενός ανατροφοδοτικού μηχανισμού.
Ουσιαστικά, είτε μας αρέσει είτε όχι το σώμα μας προσπαθεί έντονα να παραμείνει εντός ενός εύρους βάρους ρυθμίζοντας τα επίπεδα του μεταβολισμού και της πείνας.
Το σώμα προσπαθεί να επιστρέψει το βάρος του στο φυσικό σημείο ρύθμισης, όταν έχει μειωθεί και αντίστροφα όταν έχει αυξηθεί μέσω:
- της αύξησης της πείνας
- της επιβράδυνσης του μεταβολισμού
- της κόπωσης ή άλλων συμπτωμάτων της πείνας
Το βάρος καθορίζεται εντός συγκεκριμένων, εξατομικευμένων ορίων. Κυρίως από γενετικούς παράγοντες και παρά τις προσπάθειές μας, είναι πολύ δύσκολο να διατηρηθεί για μεγάλο διάστημα εκτός αυτής της περιοχής.
Ο οργανισμός μας προτιμά τόσο το σωματικό βάρος, όσο και η περιεκτικότητα του σώματος σε λίπος να διατηρούνται μέσα σε αυτό το εύρος τιμών με διάφορους μηχανισμούς και συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των ορμονών και πολλών διαφορετικών νευροδιαβιβαστών.
Τι λέει η θεωρία
Σύμφωνα με τη θεωρία του set point, το σώμα επεξεργάζεται πληροφορίες σχετικά με το βάρος και την πρόσληψη θερμίδων. Αυτό γίνεται μέσα στο «κέντρο ελέγχου» του εγκεφάλου που ονομάζεται υποθάλαμος.
Ο υποθάλαμος αποφασίζει εάν το σώμα λαμβάνει αρκετή ενέργεια/θερμίδες και στέλνει σήματα σε όλο το σώμα μέσω ορμονών, που ρυθμίζουν:
- την πείνα
- την πρόσληψη τροφής
- την κατανάλωση ενέργειας
Αυτό το όλο σύστημα λειτουργεί για να διορθώσει τυχόν αποκλίσεις του σωματικού βάρους από τις προτιμώμενες τιμές του εύρους του “set point”.
Ο άνθρωπος σταματά να ακούει τα εσωτερικά σημάδια της πείνας και του κορεσμού όταν βασίζει την πρόσληψη τροφής ή/ και την κατανάλωση ενέργειας σε ένα σύνολο κανόνων που δημιουργούνται από εξωτερικές επιρροές όπως:
- μια αυστηρή δίαιτα
- καταμέτρηση θερμίδων
- κατανάλωση τροφής μόνο σε συγκεκριμένες ώρες
- κατανάλωση θερμίδων με βάση πόσες θερμίδες «κάηκαν» στην άσκηση
- αποφυγή τροφίμων που περιέχουν υδατάνθρακες, λιπαρά, κτλ
Οι “χρόνια διαιτώμενοι” συνήθως προσπαθούν με δυσκολία να ξεγελάσουν τα έξυπνα βιολογικά σήματα και να τρώνε λιγότερες θερμίδες από ότι χρειάζονται. Bρίσκονται σε ένα επίπεδο πιο μακριά από το φυσικό καθορισμένο σημείο βάρος του σώματός τους, αλλά και πιο κοντά σε μια κατάσταση χρόνιας πείνας. Σε τέτοιες περιπτώσεις, συχνά τα άτομα έχουν πάψει πια να ακούνε τα βιολογικά σήματα πείνας και κορεσμού. Βασίζονται ολοκληρωτικά σε εξωτερικούς παράγοντες.
Το πείραμα πείνας της Minnesota
Μια από τις πρώτες μελέτες που καταδεικνύουν την ισχυρή αντίδραση της πείνας στην λειτουργία του σώματος ήταν η περίφημη μελέτη που διεξήχθη κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου που ονομάζεται το “πείραμα πείνας της Μινεσότα” / “Minnesota Starvation experiment.”.
Ο Δρ Ancel Keys σχεδίασε το 1944 μελέτη για τη διερεύνηση των επιπτώσεων της λιμοκτονίας στη σωματική και ψυχική ευεξία του σώματος. Σκοπός ήταν να γνωρίσουν πώς να βοηθήσουν καλύτερα τους στρατιώτες που υποφέρουν από την πείνα και επιστρέφουν από τον πόλεμο. Επίσης, να βοηθήσουν τα υποσιτισμένα θύματα του πολέμου σε όλο τον κόσμο.
Τα άτομα της μελέτης ήταν 32 υγιείς άνδρες. Όλοι τους δεν είχαν οποιαδήποτε σημάδια προβλημάτων ψυχικής ή σωματικής υγείας πριν από την έναρξη του πειράματος.
Πριν από την έναρξη της μελέτης, οι άνδρες έτρωγαν όσο ήθελαν, κατά μέσο όρο περίπου 3492 θερμίδες ανά ημέρα. Τους επόμενους έξι μήνες ο ανεφοδιασμός τροφίμων των ανδρών περιορίστηκε σε περίπου 1,500-1,800 θερμίδες ημερησίως. Ο στόχος ήταν να μειώσουν το σωματικό τους βάρος έως 75% του αρχικού βάρους. Να πυροδοτηθεί έτσι η φυσική απάντηση στην πείνα.
Παράλληλα, έπρεπε να περπατούν καθημερινά πολλά μίλια, καίγοντας ένα μεγάλο αριθμό θερμίδων που ήταν πολύ περισσότερο από ότι κατανάλωναν.
Τα αποτελέσματα του πειράματος
Όταν η περίοδος των έξι μηνών πείνας τελείωσε, οι άνδρες είχαν τη δυνατότητα να τρώνε ό, τι και όσο ήθελαν και πάλι. Τα αποτελέσματα ήταν αρκετά εντυπωσιακά:
- Πολλοί από τους άνδρες ανέπτυξαν ισχυρές ανησυχίες με τα τρόφιμα, συναισθήματα ενοχής και ντροπής όταν έτρωγαν μεγάλες ποσότητες. Επιθυμούσαν κοινωνική απομόνωση, ανάπτυξαν τελετουργικές συμπεριφορές στην κατανάλωση των γευμάτων, είχαν εναλλαγές της διάθεσης και επεισόδια υπερφαγίας. Επίσης, ανέφεραν και «αίσθημα» του πάχους ή λίπους
- Ο μεταβολικός ρυθμός των ανδρών μειώθηκε δραστικά έως και 40%
- Πολλοί άνδρες ανέφεραν αίσθημα εμμονής με το φαγητό, ανεξέλεγκτη επιθυμία για τρόφιμα και επεισόδια όπου έτρωγαν άβολα μεγάλες ποσότητες τροφής.
Αρκετοί άνδρες απέτυχαν ακόμα και να συμμορφώσουν τη διατροφή τους κατά τη διάρκεια των έξι μηνών από την πείνα. Ο λόγος ήταν ότι αναφέρθηκε διατροφική διαταραχή που μοιάζει με συμπεριφορές συμπεριλαμβανομένων υπερφαγικών και εκκαθάρισης- εμετών, με πλήρη απώλεια της «θέλησης» και αλλαγές στην προσωπικότητα.
Το αποτέλεσμα του πειράματος της Μινεσότα δείχνει ότι οι αυστηροί περιορισμοί στην διατροφή δεν είναι σωματικά ή ψυχολογικά βιώσιμοι μακροπρόθεσμα. Τελικά μπορεί να αποβούν επιζήμιοι για την υγεία.
Σημείωση προς ειδικούς
Αν είσαι επαγγελματίας υγείας εξειδικεύσου σε θέματα διαχείρισης διατροφικών διαταραχών μέσω της εκπαίδευσης Master Practitioner on Eating Disorders του Κέντρου Εκπαίδευσης & Αντιμετώπισης Διατροφικών Διαταραχών.
Αν αναζητείς Πιστοποιημένο Επαγγελματία Υγείας από το NCFED στις Διατροφικές Διαταραχές δες στο Δίκτυο Συνεργαζόμενων Επαγγελματιών Υγείας ΕΔΩ
