Ο εθισμός στο φαγητό αποτελεί ένα πολυσύνθετο φαινόμενο που επηρεάζει τη διατροφική συμπεριφορά και τη συνολική υγεία. Ορισμένα τρόφιμα φαίνεται να διαθέτουν εθιστικές ιδιότητες, ενεργοποιώντας τους ίδιους νευροβιολογικούς μηχανισμούς με τις ουσίες κατάχρησης. Πρόσφατες έρευνες υποδεικνύουν ότι συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά, όπως η ζάχαρη, το λίπος και το αλάτι, μπορεί να συμβάλουν στην ανάπτυξη εθιστικής συμπεριφοράς απέναντι στο φαγητό (Schulte et al., 2015; Pape et al., 2021).
Νευροβιολογικοί μηχανισμοί του εθισμού στο φαγητό
Η κατανάλωση τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, λίπος και αλάτι διεγείρει το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, αυξάνοντας την απελευθέρωση ντοπαμίνης, μιας νευροδιαβιβαστικής ουσίας που σχετίζεται με την ευχαρίστηση και την ανταμοιβή (Avena et al., 2008). Αυτή η διαδικασία έχει αποδειχθεί παρόμοια με εκείνη του εθισμού σε ψυχοδραστικές ουσίες, όπως η νικοτίνη και η κοκαΐνη (Volkow et al., 2012). Σύμφωνα με μια πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση, η συνεχής κατανάλωση τροφίμων υψηλής ενεργειακής αξίας μπορεί να οδηγήσει σε προσαρμογές στο νευρικό σύστημα που αυξάνουν την επιθυμία για υπερκατανάλωση (Pape et al., 2021).
Τρόφιμα με εθιστικές ιδιότητες
Σύμφωνα με την ανάλυση του Yale Food Addiction Scale (YFAS), τα τρόφιμα που κατατάσσονται ως τα πιο εθιστικά περιλαμβάνουν:
1. Επεξεργασμένοι υδατάνθρακες και ζάχαρη
- Η ζάχαρη σχετίζεται με εθιστική συμπεριφορά λόγω της αυξημένης έκκρισης ντοπαμίνης και οπιοειδών ενδορφινών στον εγκέφαλο (Hoebel et al., 2009).
- Τα τρόφιμα με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη, όπως το λευκό ψωμί, τα μπισκότα και τα ζαχαρούχα ποτά, προκαλούν ταχείες αυξομειώσεις στα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, ενισχύοντας την επιθυμία για συνεχή κατανάλωση (Ludwig et al., 1999).
2. Λιπαρά τρόφιμα
- Τα κορεσμένα και τα trans λιπαρά επηρεάζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου και σχετίζονται με εθιστική συμπεριφορά, ιδιαίτερα σε τρόφιμα όπως τηγανητές πατάτες, χάμπουργκερ και πατατάκια (DiFeliceantonio et al., 2013).
3. Τρόφιμα πλούσια σε αλάτι
- Η υπερβολική πρόσληψη αλατιού μπορεί να διεγείρει το κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου, παρόμοια με τη ζάχαρη, ενισχύοντας την επιθυμία για αλμυρά τρόφιμα (Johnson & Kenny, 2010).
Εθισμός στο φαγητό: διαφορές ανά ηλικία και φύλο
Ο εθισμός στο φαγητό δεν επηρεάζει το ίδιο όλες τις πληθυσμιακές ομάδες:
- Παιδιά και έφηβοι: Μελέτες δείχνουν ότι η κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων, όπως μπισκότα, τηγανητές πατάτες και γλυκά, συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης εθιστικής διατροφικής συμπεριφοράς (Schulte et al., 2015).
- Ενήλικες: Οι διατροφικές προτιμήσεις διαφέρουν, με τις γυναίκες να παρουσιάζουν υψηλότερη πρόσληψη γλυκών και επεξεργασμένων τροφίμων σε σχέση με τους άνδρες (Gearhardt et al., 2013).
- Διαφορές μεταξύ φύλων: Οι γυναίκες εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά εθισμού στο φαγητό, ιδιαίτερα σε περιόδους ορμονικών μεταβολών, όπως κατά την εγκυμοσύνη και την εμμηνόπαυση (Blumenthal & Gold, 2010).
Στρατηγικές πρόληψης και αντιμετώπισης
Η διαχείριση του εθισμού στο φαγητό απαιτεί πολυδιάστατες προσεγγίσεις:
- Διατροφική εκπαίδευση: Η ενημέρωση σχετικά με τις επιπτώσεις των επεξεργασμένων τροφίμων στη λειτουργία του εγκεφάλου μπορεί να συμβάλει στη μείωση της κατανάλωσής τους (Brownell & Gold, 2012).
- Γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT): Έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στη διαχείριση της επιθυμίας για εθιστικά τρόφιμα (Volkow et al., 2013).
- Ρύθμιση περιβάλλοντος: Η απομάκρυνση των εθιστικών τροφίμων από το σπίτι και η επιλογή θρεπτικών, ανεπεξέργαστων τροφών βοηθά στη μείωση της υπερφαγίας (Schulte et al., 2015).
Συμπέρασμα
Τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι ορισμένα τρόφιμα και θρεπτικά συστατικά, όπως η ζάχαρη, τα λιπαρά και το αλάτι, διαθέτουν εθιστικές ιδιότητες, ενεργοποιώντας τους ίδιους νευροβιολογικούς μηχανισμούς με τις ουσίες κατάχρησης. Ο εθισμός στο φαγητό επηρεάζει διαφορετικά πληθυσμιακές ομάδες και συσχετίζεται με σοβαρές ψυχολογικές και μεταβολικές διαταραχές. Η πρόληψη και η θεραπεία απαιτούν συνδυασμένη προσέγγιση, που περιλαμβάνει αλλαγές στη διατροφή, ψυχολογική υποστήριξη και στρατηγικές τροποποίησης της συμπεριφοράς.
Επιστημονικές Πηγές
- Avena, N. M., Rada, P., & Hoebel, B. G. (2008). Evidence for sugar addiction. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 32(1), 20-39.
- Gearhardt, A. N., Corbin, W. R., & Brownell, K. D. (2011). Food addiction: An examination of the Yale Food Addiction Scale. Appetite, 57(3), 711-717.
- Pape, M., Herpertz, S., & Schroeder, S. (2021). Food addiction and obesity: A systematic review and meta-analysis. Obesity Reviews, 22(6), e13277.
- Volkow, N. D., Wang, G. J., Tomasi, D., & Baler, R. D. (2013). Obesity and addiction: Neurobiological overlaps. Obesity Reviews, 14(1), 2-18.
- Schulte, E. M., Avena, N. M., & Gearhardt, A. N. (2015). Which foods may be addictive? The roles of processing, fat content, and glycemic load. PLoS ONE, 10(2), e0117959.
- DiFeliceantonio, A. G., et al. (2013). Supra-additive effects of combining fat and carbohydrate on food reward. Cell Metabolism, 28(1), 33-44.
