Ο χαλκός είναι ένα απαραίτητο ιχνοστοιχείο για τους ανθρώπους και τα ζώα. Η περιεκτικότητα των ιστών σε χαλκό ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία.
Σε μεγαλύτερη συγκέντρωση βρίσκεται στο ήπαρ και σε μικρότερες ποσότητες στον εγκέφαλο, στην καρδιά, στα νεφρά και στην σπλήνα.
Τι ρόλο έχει
Ο χαλκός συμμετέχει σε μία πληθώρα λειτουργιών του οργανισμού. Μερικές από αυτές είναι: η απορρόφηση του σιδήρου, η μεταφορά του οξυγόνου, ο σχηματισμός της αιμοσφαιρίνης και ο σχηματισμός συνδετικού ιστού.
Επίσης, συμβάλλει στη λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος, στο σχηματισμό και συντήρηση της μυελίνης κ.α.
Χρήση
Ο χαλκός είναι ένα λειτουργικό συστατικό κάποιων απαραίτητων ενζύμων, τα οποία είναι γνωστά ως χαλκοένζυμα και είναι απαραίτητα για:
- Ενεργειακή παραγωγή
- Σχηματισμό συνδετικού ιστού
- Μεταβολισμό σιδήρου
- Κεντρικό νευρικό σύστημα
- Ρύθμιση της έκφρασης των γονιδίων
- Αντιοξειδωτική Δράση
Ανεπάρκεια
Κλινικά, η ανεπάρκεια χαλκού είναι σχετικά ασυνήθιστη. Τα επίπεδα χαλκού του ορού και τα επίπεδα του πρωτεολυτικού ενζύμου του ορού μπορούν να μειωθούν στο 30% του κανονικού σε περιπτώσεις σοβαρής ανεπάρκειας.
Ένα από τα πιο κοινά κλινικά σημάδια της ανεπάρκειας χαλκού είναι μια αναιμία που δεν ανταποκρίνεται στη θεραπεία σιδήρου αλλά διορθώνεται από τη συμπλήρωση του.
Η ανεπάρκεια χαλκού μπορεί επίσης να οδηγήσει σε μη ομαλούς χαμηλούς αριθμούς λευκών αιμοσφαιρίων γνωστών ως φαγοκύτταρα (φαγοκυτταρική πενία), μια πάθηση που μπορεί να συνοδευτεί από την αυξανόμενη ευαισθησία στη μόλυνση.
Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η υπερβολική πρόσληψη άλλων θρεπτικών συστατικών-κυρίως μέσω συμπληρωμάτων- μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την απορρόφηση του χαλκού, όπως είναι η βιταμίνη C και ο ψευδάργυρος.
Συμπτώματα
Η ανεπάρκεια χαλκού οδηγεί σε εμφάνιση αποχρωματισμού δέρματος και μαλλιών, καθώς και μειωμένη λειτουργία ανοσοποιητικού συστήματος.
Η οστεοπόρωση και άλλες ανωμαλίες της ανάπτυξης των οστών σχετικές με την ανεπάρκεια χαλκού είναι οι πιο κοινές στα ανεπαρκή σε χαλκό νήπια με χαμηλό βάρος γέννησης και τα μικρά παιδιά.
Το γάλα της αγελάδας είναι σχετικά φτωχό σε χαλκό και οι περιπτώσεις ανεπάρκειας έχουν αναφερθεί στα υψηλού κινδύνου νήπια και τα παιδιά που ταΐζονται μόνο με γάλα αγελάδας.
Τοξικότητα
Η τοξικότητα από χαλκό είναι σπάνια στο γενικό πληθυσμό. Τα συμπτώματα της οξείας τοξίκωσης από χαλκό περιλαμβάνουν:
- κοιλιακούς πόνους
- ναυτία
- εμετό και διάρροια
Τα σοβαρότερα σημάδια περιλαμβάνουν την σοβαρή βλάβη του συκωτιού, την ανεπάρκεια των νεφρών, το κόμμα και το θάνατο.
Θέμα μεγαλύτερης ανησυχίας από μια θρεπτική σκοπιά είναι η δυνατότητα της βλάβης του συκωτιού ως αποτέλεσμα της μακροπρόθεσμης έκθεσης σε χαμηλότερες δόσεις χαλκού.
Τέλος αξίζει να σημειωθεί η ύπαρξη της νόσου του Wilson. Πρόκειται για μία γενετική ασθένεια, κατά την οποία ο χαλκός δε μεταβολίζεται σωστά στο σώμα.
Παράλληλα με τη θεραπευτική αγωγή (φάρμακα που εμποδίζουν την απορρόφηση του χαλκού), συνιστάται και δίαιτα χαμηλή σε χαλκό.
Ο πίνακας που ακολουθεί, περιλαμβάνει το επίπεδο ανεκτικότητας πρόσληψης χαλκού στα διάφορα επίπεδα ηλικίας.
| Επίπεδο ανεκτικότητας πρόσληψης Χαλκού | |
| Επίπεδο Ηλικίας | UL (mcg/day) |
| Βρέφη 0-12 μηνών | Δεν είναι γνωστή η ποσότητα |
| Παιδιά 1-3 χρόνων | 1 |
| Παιδιά 4-8 χρόνων | 3 |
| Παιδιά 9-13 χρόνων | 5 |
| Έφηβοι 14-18 χρόνων | 8 |
| Ενήλικες 19 χρόνων + | 10 |
Αλληλεπιδράσεις με άλλα θρεπτικά συστατικά
Σίδηρος
Η επαρκής θρεπτική θέση του χαλκού εμφανίζεται να είναι απαραίτητη για τον κανονικό μεταβολισμό του σιδήρου και το σχηματισμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων του αίματος.
Η αναιμία είναι ένα κλινικό σημάδι της ανεπάρκειας χαλκού και ο σίδηρος έχει βρεθεί ότι συσσωρεύεται στο συκώτι των ζώων με ανεπάρκεια, δείχνοντας ότι ο χαλκός πιθανώς υπό μορφή πρωτεολυτικού ενζύμου του ορού απαιτείται για την μεταφορά σιδήρου στο μυελό των οστών για το σχηματισμό ερυθρών αιμοσφαιρίων του αίματος.
Ψευδάργυρος
Φαίνεται ότι εμποδίζει την απορρόφηση του χαλκού. Οι υψηλές από διατροφικά συμπληρώματα προσλήψεις ψευδάργυρου (50 mg/ημέρα ή περισσότερο) για εκτεταμένες χρονικές περιόδους μπορούν να οδηγήσουν στην ανεπάρκεια.
Ο ψευδάργυρος αυξάνει τη σύνθεση μιας εντερικής πρωτεΐνης κυττάρων αποκαλούμενης μεταλλοθειονίνη, η οποία δεσμεύει ορισμένα μέταλλα και αποτρέπει την απορρόφησή τους με την παγίδευση τους στα εντερικά κύτταρα.
Η μεταλλοθειονίνη έχει μια ισχυρότερη έλξη για το χαλκό από ότι για τον ψευδάργυρο. Έτσι, τα υψηλά επίπεδα μεταλλοθειονίνης που προκαλούνται από τον υπερβολικό ψευδάργυρο προκαλούν μια μείωση στην εντερική απορρόφηση του χαλκού.
Η υψηλή πρόσληψη χαλκού δεν έχει βρεθεί προς το παρόν να έχει επιπτώσεις στη θρεπτική θέση του ψευδάργυρου.
Συνιστώμενη πρόσληψη Χαλκού
Ο πίνακας που ακολουθεί παραθέτει τη συνιστώμενη πρόσληψη χαλκού σε μικρογραμμάρια στα διάφορα επίπεδα ηλικίας.
| Επίπεδο Ηλικίας | Ηλικία | Άρρεν (mcg/day) | Θήλυ (mcg/day) |
| Βρέφη | 0-6 μηνών | 200 ΑΙ | 200 ΑΙ |
| 7-12 μηνών | 220 ΑΙ | 220 ΑΙ | |
| Παιδιά | 1-3 ετών | 340 | 340 |
| 4-8 χρονών | 440 | 440 | |
| 9-13 χρονών | 700 | 700 | |
| Έφηβοι | 14-18 χρονών | 890 | 890 |
| Ενήλικες | 19 χρονών + | 900 | 900 |
| Εγκυμοσύνη | όλες οι ηλικίες | – | 1000 |
| Θηλασμός | όλες οι ηλικιες | – | 1300 |
Τροφές πλούσιες σε χαλκό
Ο πίνακας που ακολουθεί, περιλαμβάνει τροφές πλούσιες σε χαλκό και την περιεχόμενη ποσότητα σε μικρογραμμάρια.
| Τρόφιμο | Ποσότητα | Χαλκός (mcg) |
| Συκώτι | 30 γραμμάρια | 4,049 |
| Στρείδια | 1 μέτριο | 670 |
| Καλαμάρι | 90 γραμμάρια | 585 |
| Καβούρι | 90 γραμμάρια | 624 |
| Κάσσιους | 30 γραμμάρια | 629 |
| Ηλιόσποροι | 30 γραμμάρια | 519 |
| Φουντούκια | 30 γραμμάρια | 496 |
| Αμύγδαλα | 30 γραμμάρια | 332 |
| Φυστικοβούτυρο | 2 κ. σούπας | 185 |
| Φακές | 1 φλιτζάνι | 497 |
| Μανιτάρια | 1 φλιτζάνι | 344 |
| Μπισκότα δημητριακών | 2 μπισκότα | 167 |
| Σοκολάτα | 30 γραμμάρια | 198 |
| Κακάο | 30 γραμμάρια | 93 |
