Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα είναι ένας όρος που εισήχθη στην ψυχαναναλιτική θεωρία από τον Sigmund Freud. Ο διάσημος Γερμανός Ψυχολόγος βασίστηκε στον συγκεκριμένο μύθο και την ιστορία του Οιδίποδα για να αναπτύξει την σκέψη του.
Σύμφωνα με το μύθο, ο Οιδίποδας εγκαταλείφθηκε από τους γονείς του. Ο χρησμός της γέννησής του έλεγε πως όταν μεγάλωνε θα σκότωνε τον πατέρα του και θα παντρευόταν την μητέρα του. Όταν ο Οιδίποδας ενηλικιώθηκε, εγκατέλειψε τη θετή του οικογένεια. Στο δρόμο του συνάντησε ένα ηλικιωμένο άνδρα και τον σκότωσε, αγνοώντας πως ήταν ο πατέρας του Λάιος. Αργότερα παντρεύτηκε εν αγνοία του, τη μητέρα του Ιοκάστη. Όταν έμαθε τι είχε κάνει, αυτοτυφλώθηκε.
Ο Freud, πατέρας της ψυχανάλυσης, βασίστηκε σε αυτόν τον μύθο. Εισήγαγε το οιδιπόδειο σύμπλεγμα ως καθοριστικό παράγοντα στην ανάπτυξη ενός παιδιού αλλά και στις μετέπειτα ενήλικες σχέσεις του.
Πότε αρχίζει το οιδιπόδειο σύμπλεγμα
Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα ξεκινά στην ηλικία των 2 ετών, όπου και το παιδί προσπαθεί να διεκδικήσει αλλά και να βρει τη θέση του μέσα στο τρίγωνο, πατέρας- μητέρα – παιδί.
Το παιδί σε αυτό το στάδιο έρχεται αντιμέτωπο για πρώτη φορά στη ζωή του με προσεξουαλικά ένστικτα. Συγκεκριμένα, το αγόρι αρχίζει να διεκδικεί σεξουαλικά την μητέρα και νιώθει ανταγωνισμό προς τον πατέρα. Το αντίστροφο συμβαίνει με το κορίτσι.
Για να λυθεί το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, το αγόρι θα πρέπει να ταυτιστεί με τον πατέρα και να πάψει να βλέπει τη μητέρα σαν σεξουαλικό αντικείμενο. Το ίδιο θα συμβεί και με το κορίτσι, αντιστοίχως. Πιο συγκεκριμένα, το αγόρι θα βιώσει το άγχος του ευνουχισμού και το κορίτσι το φθόνο του πέους, μέσα από φυσιολογικές διαδικασίες.
Το σημάδι που δείχνει ότι το οιδιπόδειο σύμπλεγμα έχει επιτυχώς επιλυθεί είναι το αίσθημα ντροπής που νιώθουν τα παιδιά. Υποδηλώνεται μέσα από συμπεριφορές όπως ντροπή να κυκλοφορεί γυμνό, να μην θέλουν να το δουν χωρίς ρούχα κ.α. Κατά τη διάρκεια λοιπόν αυτού του σταδίου, το παιδί αποκτά ταυτότητα. Αφομοιώνει χαρακτηριστικά κυρίως από τον γονέα του ίδιου φύλου.
Συγχρόνως, διαμορφώνει τις σεξουαλικές του προτιμήσεις, αναζητώντας στον υποψήφιο σύντροφο χαρακτηριστικά ίδια συνήθως με το γονέα του αντίθετου φύλου. Εδώ θα αναρωτηθείτε γιατί για παράδειγμα, άντρες που έχουν μια μητέρα γεματούλα παραδοσιακή νοικοκυρά, ψάχνουν ψηλές αδύνατες, μοντέρνες γυναίκες. Οι διαδικασίες αυτές δεν εννοούνται με τον απόλυτο τρόπο και λειτουργούν υποσυνείδητα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι επιλέγουμε συντρόφους που μας θυμίζουν κάτι οικείο. Αυτό το οικείο είναι η οικογένεια μας και οι σχέσεις των γονιών μας.
Οι εμπειρίες χαράσσονται στην ψυχή μας
Οι εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας μπορούμε να πούμε πως είναι σαν τατουάζ χαραγμένο στη ψυχή μας. Το κουβαλάμε για πάντα μαζί μας, ακόμη και στις σχέσεις μας.
Αν για παράδειγμα, η σχέση με τον πατέρα μας χαρακτηριζόταν από συναισθηματική απομάκρυνση, τότε πολύ πιθανό και ο σύντροφος που θα διαλέξουμε να είναι απόμακρος και να μας πληγώνει. Το ίδιο και με τη μητέρα. Αν η σχέση μας μαζί της ήταν συναισθηματικά υγιής, τότε είμαστε σε θέση να αναγνωρίζουμε την πραγματική αγάπη και την καλή σχέση και να μένουμε ή να φεύγουμε αν κάτι δεν μας αρέσει
Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου κάποια άτομα ενώ είχαν έναν πατέρα απόμακρο, βίαιο, αλκοολικό κ.λ.π. να αποφεύγουν να κάνουν σχέση με άτομα τα οποία μοιάζουν στο πατέρα τους και να καταλήγουν να είναι με ένα σύντροφο ο οποίος μπορεί να μην έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με τον πατέρα αλλά να έχει παρόμοια. Με άλλα λόγια , το άτομο βιώνει τα ίδια συναισθήματα τα οποία βίωνε και με τη σχέση του με τον πατέρα (ανασφάλεια, άγχος, ματαίωση).
Στο άλλο άκρο, αν υπήρχε μια καλή και σταθερή σχέση με τον πατέρα, το άτομο θα ήταν σε θέση να καταλάβει σχεδόν αμέσως αν ο σύντροφός του μπορεί να τον κάνει ευτυχισμένο. Δηλαδή δεν θα ανεχόταν τη συναισθηματική ανασφάλεια, το φόβο και το άγχος.
Πολλές φορές η σχέση μας με τον ένα γονέα μπορεί να είναι τόσο τραυματική που αποστρεφόμαστε τελείως από άτομα που του μοιάζουν έστω και λίγο. Αν δηλαδή ο πατέρας μας ήταν υπερβολικά νευρικός και ξέσπαγε πάνω μας, θα επιλέξουμε ένα σύντροφο πολύ ήρεμο. Ούτε όμως τώρα θα είμαστε ευτυχισμένοι. Αυτό διότι κάνουμε ουσιαστικά το οιδιπόδειο σύμπλεγμα από την ανάποδη. Η επιλογή μας γίνεται με γνώμονα τα αντίθετα χαρακτηριστικά του γονέα που μας έχει πληγώσει.
Οι δικές μας πραγματικές ανάγκες
Η ανάγκη μας να βρούμε ένα γονιό που είναι αντίθετος με τον πατέρα μας, ουσιαστικά μας μπλοκάρει από το να δούμε καθαρά τις δικές μας πραγματικές ανάγκες. Τι δηλαδή εμείς θέλουμε από έναν σύντροφο.
Είμαστε λοιπόν καταδικασμένοι να διαλέγουμε συντρόφους όμοιους με τους γονείς μας; Να επαναλαμβάνουμε συνέχεια την ίδια ιστορία και τα ίδια συναισθήματα; Είτε η επιλογή μας προσδιορίζεται από οικογενειακά δυσλειτουργικά ή μη πρότυπα, είτε από πλήρη απόρριψή τους, η αντίληψη μας για τις σχέσεις έχει κολλήσει εκεί.
Οι δυνατότητές μας να ζήσουμε κάτι το διαφορετικό από αυτό που ήδη έχουμε ζήσει είναι αρκετά περιορισμένες. Συνήθως διαλέγουμε συντρόφους οικείους προς εμάς διότι φοβόμαστε το άγνωστο ή μας φαίνεται περίεργο ή άβολο. Αν όμως εκεί στο άγνωστο κρύβεται όλη η ευτυχία;
Μιλώντας με παραδείγματα, μια κυρία έχοντας έναν πατέρα αδιάφορο και αλκοολικό, έκανε 4 αποτυχημένες σχέσεις με άνδρες όμοιους με τον πατέρα της. Οι άντρες αυτοί δεν ήταν αλκοολικοί. Ήταν όμως επικριτικοί, τεμπέληδες και την έκαναν να νιώθει ανασφάλεια και θλίψη. Ακριβώς όπως ένιωθε παλιά για τον πατέρα της. Η πέμπτη σχέση της, ήταν με έναν κύριο πολύ διαφορετικό από τους προηγούμενους και από το πρότυπο του πατέρα της. Όπως ήταν αναμενόμενο, ένιωθε άγχος δίπλα του. Ένιωθε πολύ όμορφα και ασφαλής, κάτι που δεν είχε νιώσει με κανέναν προηγουμένως.
Η απόλυτη ελευθερία
Μπορούμε να αποκτήσουμε την απόλυτη ελευθερία στις σχέσεις μας μόνο εάν αναγνωρίσουμε τις ταυτίσεις μας, τα δυσλειτουργικά οικογενειακά μας πρότυπα και τις συνδέσεις που κάνουμε με το τώρα. Όπως με όλα τα μεγάλα ζητήματα του ψυχισμού μας, είναι αδιανόητο να καταλάβουμε και να θεραπεύσουμε τον ενήλικο εαυτό μας χωρίς να ανατρέξουμε στον παιδικό μας κόσμο.
Τέλος, μπορεί οι εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας να είναι η παλέτα πάνω στην οποία θα χρωματίσουμε τις μεταγενέστερες ερωτικές μας επιλογές. Μπορούμε όμως να τις επιλέξουμε. Μπορεί να μας καθορίζουν και να μας επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό. Αν γνωρίσουμε όμως καλά τον εαυτό μας, μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτό και να ζήσουμε κάτι πραγματικά όμορφο.
