Το βαλσαμόχορτο ή σπαθόχορτο ή St. John’s Wort, ή υπερικόν το διάτρητον (Hypericum perforatum). Eίναι ανθοφόρο φυτό του γένους υπερικόν (Hpericum). Αποτελεί ένα φαρμακευτικό βότανο με βιοδραστικά συστατικά, τα οποία προσφέρουν ένα μεγάλο εύρος ευνοϊκών επιδράσεων προς τους ανθρώπους.
Το βαλσαμόλαδο ή σπαθόλαδο, είναι γνωστό από την αρχαιότητα και αποτελεί ένα περίφημο βάμμα, με ευεργετικές ιδιότητες. Είναι σίγουρα από τα πιο θεραπευτικά έλαια της ελληνικής φύσης. Γι’ αυτό εξάλλου αποτέλεσε και το ίαμα των Σπαρτιατών, με το οποίο θεράπευαν τις πληγές τους μετά τις μάχες.
Τι περιέχει το βαλσαμόχορτο ή σπαθόχορτο;
Περιέχει υπερικίνη και υπερφορίνη. Δύο ουσίες με αξιοσημείωτες ιδιότητες και που παράλληλα είναι υπεύθυνες για το κόκκινα χρώμα με το οποίο χρωματίζεται το έλαιο. Η υπερικίνη ωστόσο, αποτελεί τη πιο σημαντική δραστική ουσία, μιας και συναντάται σε ολόκληρο το φυτό και ιδίως στις ανθισμένες κορυφές του. Επιπλέον, περιέχει φλαβονοειδή, ξανθόνες, φαινολικά οξέα και ίχνη αιθέριων ελαίων.
Χρονική αναδρομή και τρόπος παρασκευής του βαλσαμέλαιου
Από την αρχαιότητα, το βαλσαμέλαιο ή αλλιώς “Oleum Hyperici”, όπως αναφέρεται και στην επιστημονική κοινότητα, απασχολούσε σημαντικά με τις ευεργετικές και θεραπευτικές του ιδιότητες. Ο Διοσκουρίδης και ο Γαληνός, το ανέφεραν ως διουρητικό, επουλωτικό, εμμηναγωγό και επουλωτικό.
Προκύπτει από την εκχύλιση των υπέργειων τμημάτων του φυτού σε έλαιο, το οποίο για 40 μέρες μένει εκεί ενώ παράλληλα εκτίθεται στον ήλιο. Εν συνεχεία, μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο εξωτερικά με επάλειψη (τοπική χρήση) όσο και εσωτερικά με κατάποση.
Έχουν γίνει πολυάριθμες μελέτες τόσο in vivo (εν ζωή) όσο και in vitro (εν υάλω), προκειμένου να διερευνηθούν αυτές οι μοναδικές ιδιότητες που προσδίδονται στο φυτό. Έτσι, έχει γίνει τόσο χρήσιμο στην ιατρική επιστήμη και στις επιστήμες των τροφίμων.
Ποιες είναι οι ιδιότητες του βαλσαμέλαιου ή σπαθέλαιου;
Αντιμικροβιακή δράση
Φαίνεται να είναι αποτελεσματικό στη ρύθμιση της σταφυλοκοκκικής μολυσματικότητας και δραστικό έναντι των βακτηρίων E.Coli, M.Luteus, S.Aureus.
Επουλωτική δράση
Η υπερφορίνη αποτελεί το ενεργό συστατικό που είναι υπεύθυνο για την επουλωτική αυτή δράση. Η οποία τελικώς συμβάλλει στη γρήγορη και άμεση αποκατάσταση της πληγής. Σε μελέτη που έγινε μίξη του υπερικού με καλέντουλα, με σκοπό την επούλωση πληγών και σημαδιών μετά από καισαρική τομή, τα αποτελέσματα ήταν θετικά. Σε άλλη μελέτη, η χρήση υπερικού 4 φορές τη μέρα, παρουσίασε σημαντική βελτίωση σε ηλιακό έγκαυμα εν αντιθέσει με τη χρήση νιτροφουραζόνης (τοπικός αντιμολυσματικός παράγοντας).
Αντιφλεγμονώδης και αναλγητική δράση
Παρουσιάζει όμοια αντιφλεγμονώδη δράση με εκείνη της ινδομεθακίνης (μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες φάρμακο). Επιπλέον, η δράση του υπερικού σχετίζεται και με γαστροπροστατευτικές ιδιότητες. Το τελευταίο δε, έχει επιβεβαιωθεί με μετρήσεις ελκών και καταστολή της γαστρικής φλεγμονής σε παρόμοιο βαθμό με αυτό που προσφέρει η εσομεπραζόλη (φάρμακο που μειώνει τη παραγωγή οξέως στο στομάχι). Ως εκ τούτου, είναι σχεδόν εξίσου αποτελεσματικό στη πρόληψη του γαστρικού έλκους.
Επίσης, είναι αξιοσημείωτο ότι, η χρήση υπερικού, μειώνει την ανάπτυξη φλεγμονής και τραυματισμού ιστών, γεγονότα που σχετίζονται με περιοδοντίτιδα ενώ προσφέρει παράλληλα αντιοξειδωτική ικανότητα στο ήπαρ.
Έναντι του διαβήτη
Υπάρχουν φυτά που μπορούν να δράσουν ως φάρμακα ενάντια στην υπεργλυκαιμία, με τη προσοχή να στρέφεται στη παρουσία των φλαβονοειδών (δραστικές ενώσεις με αντιοξειδωτική δράση). Το βαλσαμόχορτο φαίνεται να μειώνει την ανοχή στη γλυκόζη, ενισχύοντας την έκκριση της ινσουλίνης, ανεξάρτητα από την ευαισθησία στην ινσουλίνη σε άτομα που λαμβάνουν μετφορμίνη (φάρμακο για διαβήτη τύπου 2).
Ποια η σχέση του με τη κατάθλιψη;
Στο χρονικό διάστημα 01-01-1960 με 01-05-2016, πραγματοποιήθηκαν 5428 εργασίες, αναφορικά με τη χρήση του βαλσαμόχορτου εν συγκρίσει με τους εκλεκτικούς αναστολής επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRI – κατηγορία φαρμάκων που χρησιμοποιούνται ως αντικαταθλιπτικά).
Λόγω του ότι η διάρκεια όλων των διαθέσιμων μελετών κυμαινόταν από 4-12 εβδομάδες, δεν είναι σαφές αν το βαλσαμόχορτο ενδείκνυται για ασθενείς με σοβαρή κατάθλιψη ή αυτοκτονικές τάσεις. Ωστόσο, φαίνεται πως σε ασθενείς με ήπια έως μέτρια κατάθλιψη, το βαλσαμόχορτο έχει συγκρίσιμη αποτελεσματικότητα και ασφάλεια με τους SSRI. Γίνεται σαφές ότι, χρειάζονται μελέτες μεγαλύτερης διάρκειας, ώστε να εξακριβωθούν τα οφέλη λήψης του υπερικού μακροπρόθεσμα.
Που και πως χρησιμοποιείται;
Το βαλσαμόλαδο ή σπαθόλαδο μπορεί να χρησιμοποιηθεί τοπικά σε πληγές (τραυματισμούς ή κατακλίσεις), σε εγκαύματα (ηλιακά), σε μώλωπες , σε φλεγμονές και ερεθισμούς ενώ παράλληλα μπορεί να καταπραΰνει κάποιες δερματικές παθήσεις (π.χ έκζεμα).
Είναι κατάλληλο φυσικά και για εσωτερική χρήση, με τη σύσταση να κυμαίνεται στο ½ με 1 κ.γλ. πρωί και βράδυ πριν από το φαγητό. Η οδηγία αυτή καλό είναι να εξατομικεύεται πάντα, κατόπιν σύστασης του θεράποντα ιατρού που μας παρακολουθεί, ειδικά εφόσον λαμβάνεται παράλληλα κάποια φαρμακευτική αγωγή.
Παρενέργειες
Στη βιβλιογραφία υπάρχουν αναφορές αλληλεπίδρασης φαρμάκων με το υπερικό. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν περιπτώσεις θεραπευτικών αλληλεπιδράσεων με αντιπηκτικά (τύπου κουμαρίνης, κυκλοσπορίνης και ινδιναβίρης), με αντισυλληπτικά, με τη θεοφυλλίνη, με τα αντιρετροϊκά,, με τα αντιαρρυθμικά, με τα ανοσοκατασταλτικά και με τα σεροτονινεργικά. Ο θεράπων ιατρός χρειάζεται να γνωρίζει επακριβώς ότι άλλο ενδεχομένως λαμβάνει ή επρόκειτο να λάβει ο ασθενής, ώστε να αποφευχθεί μία τέτοια ανεπιθύμητη αλληλεπίδραση.
Οι παρενέργειες που μπορεί να εμφανιστούν σε τέτοιες περιπτώσεις, περιλαμβάνουν κόπωση, διαταραχές ύπνου, στομαχικές διαταραχές και δερματικούς ερεθισμούς. Ακόμη, γίνεται αναφορά σε φωτοτοξικές αντιδράσεις σε ασθενείς του ιού HCV (ηπατίτιδα C).
Για παιδιά <12 ετών αλλά και σε εγκυμονούσες – θηλάζουσες, δεν συστήνεται η λήψη βαλσαμόλαδου, λόγω έλλειψης επαρκών ερευνητικών δεδομένων.
Συνοψίζοντας…
Το λάδι υπερικού ή βαλσαμόλαδο ή σπαθόλαδο, δρα ευεργετικά σε πολλά προβλήματα και σίγουρα το φυτό από το οποίο φτιάχνεται, θεωρείται ένα κορυφαίο βότανο που μελετάται εδώ και πάρα πολλά χρόνια.
Ενημερωθείτε και συζητήστε με το θεράποντα ιατρό , το διατροφολόγο και το φαρμακοποιό σας για όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζετε, ώστε να λάβετε τα οφέλη του με ασφάλεια.
Βιβλιογραφία
- Committee on Herbal Medicinal Products (HMPC) (2009) ‘Assessment report on Hypericum perforatum’, European medicines agency Evaluation of Medicines for Human Use, (November), pp. 1–77. Available at: london.
- Lavagna, S. M. et al. (2001) ‘Efficacy of Hypericum and Calendula oils in the epithelial reconstruction of surgical wounds in childbirth with caesarean section’, Farmaco, 56(5–7), pp. 451–453. doi: 10.1016/S0014-827X(01)01060-6.
- Rančić, A. et al. (2005) ‘Chemical composition and antimicrobial activities of essential oils of myrrhis odorata (l.) Scop, hypericum perforatum l and helichrysum arenarium (l.) Moench’, Journal of Essential Oil Research, 17(3), pp. 341–345. doi: 10.1080/10412905.2005.9698925.
- Zdunić, G. et al. (2009) ‘Evaluation of Hypericum perforatum oil extracts for an antiinflammatory and gastroprotective activity in rats’, Phytotherapy Research. John Wiley & Sons, Ltd, 23(11), pp. 1559–1564. doi: https://doi.org/10.1002/ptr.2809.
- Süntar, I. P. et al. (2010) ‘Investigations on the in vivo wound healing potential of Hypericum perforatum L.’, Journal of Ethnopharmacology, 127(2), pp. 468–477. doi: 10.1016/j.jep.2009.10.011.
- Hohmann, M. S. N. et al. (2015) ‘Hypericum perforatum Reduces Paracetamol-Induced Hepatotoxicity and Lethality in Mice by Modulating Inflammation and Oxidative Stress’, Phytotherapy Research, 29(7), pp. 1097–1101. doi: 10.1002/ptr.5350.
- Dimopoulos, V. et al. (2016) ‘Βασικεσ Αρχεσ Σχεδιασμου Και Αναπτυξησ Φαρμακων: Εισαγωγή’, pp. 13–23
- Lyles, J. T. et al. (2017) ‘The chemical and antibacterial evaluation of St. John’s Wort oil macerates used in Kosovar traditional medicine’, Frontiers in Microbiology, 8(SEP), pp. 1–19. doi: 10.3389/fmicb.2017.01639.
- Grafakou Maria-Eleni et. al., Hypericum Essential Oils—Composition and Bioactivities: An Update (2012–2022), Molecules. 2022 Aug 17;27(16):5246., doi: 10.3390/molecules27165246, PMCID: PMC9413127 PMID: 36014484
- Kotsiou, A. and Tesseromatis, C. (2020) ‘Hypericum perforatum for experimental skin burns treatment in rats in comparison to nitrofurazone’, 8(4), pp. 227–231.
