Η ανθρωπότητα ήδη βάλλεται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Η διατροφή και η κλιματική αλλαγή είναι μεταξύ τους αλληλένδετες, καθώς το περιβάλλον επηρεάζει τις διατροφικές επιλογές και καθορίζει σημαντικά τη διαθεσιμότητα και την ποιότητα των τροφίμων.
Ωστόσο, η αυξημένη ζήτηση των τροφίμων τα τελευταία χρόνια λόγω υπερπληθυσμού, έχει οδηγήσει τα συστήματα διατροφής να παράγουν τρόφιμα με τρόπους που δεν ευθυγραμμίζονται με την πλανητική υγεία προκειμένου να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες.
Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα τρέχοντα διατροφικά πρότυπα να καθίστανται όλο και περισσότερο ανθυγιεινά και μη βιώσιμα, επηρεάζοντας τόσο την ανθρώπινη υγεία όσο και το οικοσύστημα.
Είναι πάντως σίγουρο, ότι οι επιπτώσεις αυτές θα ενταθούν με το πέρασμα του χρόνου και γι’ αυτό απαιτούνται πολυετείς παρεμβάσεις για τον μετριασμό και την προσαρμογή των επιπτώσεων της διατροφής προκειμένου να βελτιωθεί η ανθρώπινη και πλανητική ευημερία.
Στατιστικά στοιχεία
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η παραγωγή τροφίμων ευθύνεται για το 20-30% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και έως το 66% της χρήσης νερού
Η κατανάλωση τροφίμων είναι υπεύθυνη για περίπου το 15-35% των συνολικών κλιματικών επιπτώσεων
Η αλλαγή του κλίματος οφείλεται σε φυσικές διαδικασίες, καθώς και σε ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίες επιδρούν στην τροποποίηση της σύνθεσης της ατμόσφαιρας.
Οι άνθρωποι επηρεάζουν ολοένα και περισσότερο το κλίμα και τη θερμοκρασία της γης μέσω της αλόγιστης χρήσης ορυκτών καυσίμων, της υπερκατανάλωσης προϊόντων του πρωτογενή τομέα και των φυσικών πόρων.
Οι δραστηριότητες αυτές προσθέτουν τεράστιες ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου (CO2,CH4,NO2) στα ήδη υπάρχοντα αέρια της ατμόσφαιρας, προκαλώντας έτσι αύξηση του φαινομένου του θερμοκηπίου και κατ’ επέκταση τη μεταβλητότητα της θερμοκρασίας (υπερθέρμανση) και της συχνότητας των ακραίων καιρικών φαινομένων.
Αυτά με τη σειρά τους θα επηρεάσουν τη γεωργία (π.χ. μειωμένη απόδοση και ποιότητα των καλλιεργειών), την κτηνοτροφία (π.χ. μειωμένη παραγωγικότητα ζώων), τη μεταφορά τροφίμων και συνεπώς θα προκαλέσουν μοναδικές προκλήσεις στην ικανότητα του κόσμου να ανταποκριθεί στην επισιτιστική ασφάλεια και τις διατροφικές ανάγκες, οι οποίες αναμένεται να αυξηθούν στο επερχόμενο μέλλον.
Προβλέπεται αύξηση της ζήτησης των τροφίμων κατά 60-100% έως το 2050
Η Επιτροπή EAT-Lancet επισήμανε ότι η παραγωγή τροφίμων είναι η μεγαλύτερη αιτία περιβαλλοντικών αλλαγών στον κόσμο
Η ανάγκη επαναπροσδιορισμού των συστημάτων τροφίμων και των διατροφικών προτύπων από περιβαλλοντικές και υγειονομικές προοπτικές, στράφηκε στην διαμόρφωση μιας διατροφής πιο φιλικής προς το περιβάλλον, δηλαδή μιας ‘’βιώσιμης’’ διατροφής.
Τι είναι λοιπόν η “βιώσιμη” διατροφή;
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών με τον όρο ‘’βιώσιμη’’ ορίζεται η διατροφή “εκείνη με χαμηλές περιβαλλοντικές επιπτώσεις που συμβάλλουν στην ασφάλεια των τροφίμων και της διατροφής και στην υγιή ζωή για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές. Η βιώσιμη διατροφή προστατεύει και σέβεται τη βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα, είναι πολιτιστικά αποδεκτή, προσβάσιμη, οικονομικά δίκαιη και προσιτή, είναι διατροφικά επαρκής, ασφαλής και υγιής, βελτιώνοντας τους φυσικούς και ανθρώπινους πόρους”.
Συνοπτικά, η υιοθέτηση μιας βιώσιμης διατροφής μπορεί να συμβάλει στη διατήρηση της υγείας ενός ατόμου, ενώ ταυτόχρονα διασφαλίζει ότι ο πλανήτης έχει αρκετούς πόρους για να θρέψει τις μελλοντικές γενιές.
Επιχειρεί να αντιμετωπίσει τον υποσιτισμό, τις ελλείψεις σε θρεπτικά συστατικά, την παχυσαρκία και την κοινωνική ανισότητα, ενώ ταυτόχρονα καλύπτει οικολογικά φαινόμενα όπως η κλιματική αλλαγή, η απώλεια της βιοποικιλότητας και η υποβάθμιση της γης, εξασφαλίζοντας έτσι την υγεία του περιβάλλοντος.
Παράγοντες που καθορίζουν πόσο βιώσιμη είναι μια συγκεκριμένη διατροφή περιλαμβάνουν τη διατροφική διαθεσιμότητα, το σχετικό κόστος, τη βιοποικιλότητα, την προστασία του οικοσυστήματος και τη γενική υγεία.
Μια βιώσιμη διατροφή λαμβάνει υπόψιν τον αντίκτυπο που θα έχει στο περιβάλλον, στο άτομο και στην τροφική αλυσίδα στο σύνολό της, ενώ ταυτόχρονα διασφαλίζει ότι ο πλανήτης μπορεί να συνεχίσει να παρέχει αρκετά τρόφιμα και πόρους για έναν αυξανόμενο πληθυσμό και τις μελλοντικές γενιές.
Μία βιώσιμη διατροφή φαίνεται να έχει θετικό αντίκτυπο στο άτομο και στο περιβάλλον, τόσο τώρα όσο και στο μέλλον
Τι καθορίζει μια διατροφή ‘’βιώσιμη’’;
Δεν υπάρχουν καθορισμένοι κανόνες για το τι κάνει μια διατροφή βιώσιμη, ωστόσο ορισμένες δίαιτες και είδη διατροφής μπορεί να είναι πιό βιώσιμα από άλλα.
Για παράδειγμα, μια δίαιτα υψηλότερη σε φυτικά τρόφιμα έχει συσχετιστεί με μειωμένη εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου.
Στην πραγματικότητα, σε σύγκριση με μια δυτικού τύπου διατροφή, μια αλλαγή σε μια πιο υγιεινή διατροφή (λιγότερα κορεσμένα λιπαρά, trans λιπαρά και κόκκινο κρέας) πέρα από τα οφέλη στην υγεία, έχει τη δυνατότητα να μειώσει τις εκπομπές αερίων έως και 15%.
Επίσης, σύμφωνα με τον Hallström et al., ο οποίος αφού εξέτασε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των διατροφικών αλλαγών σε 14 μελέτες, συμπέρανε ότι οι δίαιτες vegetarian και vegan (δηλαδή χωρίς προϊόντων κρέατος) έχουν τις χαμηλότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, με μείωση έως και 53%.
Μια μη χορτοφαγική διατροφή απαιτεί 2,9 φορές περισσότερο νερό, 2,5 φορές περισσότερη πρωτογενή ενέργεια, 13 φορές περισσότερο λίπασμα και 1,4 φορές περισσότερα φυτοφάρμακα από τη χορτοφαγική δίαιτα
Η διαιτητική αλλαγή μπορεί να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και τη χρήση της γης έως και 50%
Πώς μπορούμε να ακολουθήσουμε μια ‘’βιώσιμη’’ διατροφή;
Μια ‘’βιώσιμη’’ διατροφή αποτελείται κυρίως από φυτικά τρόφιμα, επομένως η στροφή προς περισσότερες φυτικές δίαιτες μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη και στη δημόσια υγεία και στο περιβάλλον.
Γενικά προτείνεται
- Η αυξημένη κατανάλωση ποικιλίας φρούτων, λαχανικών, ξηρών καρπών, τροφίμων ολικής αλέσεως και οσπρίων, τα οποία έχουν πολύ χαμηλές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι μίας υγιούς και ισορροπημένης διατροφής
- Η μείωση/ περιορισμός της κατανάλωσης τροφίμων πλούσιων σε λίπος, αλάτι και ζάχαρη, τα οποία έχουν συνήθως υψηλές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και αποτελούν παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη σοβαρών προβλημάτων υγείας, όπως καρδιακές παθήσεις, Σακχαρώδης Διαβήτης κτλ
- Η μείωση/ περιορισμός της κατανάλωσης επεξεργασμένων προϊόντων και κρέατος και κυρίως του κόκκινου κρέατος, τα οποία πέρα από τις σοβαρές συνέπειες που επιφέρουν στην υγεία, έχουν τις υψηλότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Το βοδινό κρέας κατά κύριο λόγο ευθύνεται για τις υψηλότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου
- Η κατανάλωση τοπικών και εποχιακών προϊόντων. Οι εγχώριες τοπικές τροφές δίνουν έμφαση στην κατανάλωση τροφίμων από την περιοχή στην οποία ζει ένα άτομο και συνεπώς μειώνει την ανάγκη μεταφοράς τροφίμων σε μεγάλες αποστάσεις, όπως και την ανάγκη για συσκευασία και της διαδικασίας συντήρησης των τροφίμων. Επίσης, η καλλιέργεια τοπικών προϊόντων συμβάλλει όχι μόνο στη βιοποικιλότητα αλλά και στην απασχόληση του ανθρώπινου δυναμικού της περιοχής.
- Ο περιορισμός στο πακετάρισμα των τροφίμων. Το αλόγιστο πακετάρισμα των τροφίμων και κυρίως με μη βιοδιασπώμενα υλικά συμβάλλει στη δημιουργία αποβλήτων που επηρεάζουν δυσμενώς το οικοσύστημα και κατ’ επέκταση την υγεία.
- Καταναλώνετε τρόφιμα συνειδητά – Μείωση των τροφίμων που καταλήγουν στα σκουπίδια. Καλό είναι να καταναλώνετε τρόφιμα που χρειάζεστε και να αποφεύγετε τις αλόγιστες αγορές. Για να το πετύχετε αυτό μπορείτε να οργανώνετε από πριν τα γεύματα όλης της εβδομάδας και να αγοράζετε μόνο προϊόντα που σκοπεύετε να χρησιμοποιήσετε, ώστε να αποφεύγεται η σπατάλη των τροφίμων.
Η μετάβαση σε μια βιώσιμη διατροφή δεν ενέχει κανένα κίνδυνο
Ωστόσο, κάθε άτομο έχει διαφορετικές ανάγκες τις οποίες χρειάζεται να διασφαλίσει ότι ικανοποιούνται πλήρως.
Ακόμη, είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι καμία από αυτές τις διατροφικές αλλαγές δεν προϋποθέτει από το άτομο να κόψει εντελώς το κρέας από τη διατροφή του. Οι ζωικές τροφές μπορούν ακόμη να έχουν θέση σε μια ‘’βιώσιμη’’ διατροφή, αρκεί να αποφεύγεται η υπέρμετρη κατανάλωση τους.
Tip: Για τους ανθρώπους που θέλουν να μειώσουν την πρόσληψη ζωικών προϊόντων, ένας απλός τρόπος είναι να αφιερώσετε μια ημέρα της εβδομάδας για να τρώτε μόνο φυτικά προϊόντα, όπως η δημοφιλής πρωτοβουλία «Δευτέρα χωρίς κρέας».
Συμπέρασμα
Η επίτευξη ενός υγιούς και βιώσιμου συστήματος διατροφής αποτελεί πλέον ένα επείγον ζήτημα που εξαρτάται από τις συλλογικές προσπάθειες των κυβερνήσεων, του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα, όπως και από το κάθε άτομο ξεχωριστά.
Η μετάβαση σε μια πιο ‘’βιώσιμη’’ διατροφή αποτελεί ατομική επιλογή του καθενός. Οι διατροφικές επιλογές επηρεάζουν άμεσα και κατά κύριο λόγο τον ίδιο.
Όπως είναι λογικό, για την υιοθέτηση μιας πιο ‘’βιώσιμης’’ διατροφής, απαιτούνται σταδιακές αλλαγές στον τρόπο ζωής και στις διατροφικές μας συνήθειες. Να θέσουμε γερά θεμέλια για να εξασφαλίσουμε ένα καλύτερο μέλλον για τις επόμενες γενιές.
Εξάλλου δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η περιβαλλοντική πρόκληση που αντιμετωπίζουμε μας αφορά και μας επηρεάζει όλους!
Βιβλιογραφία
- Alexandratos, N., & Bruinsma, J. (2012). World agriculture towards 2030/2050: the 2012 revision
- Burlingame, B., & Dernini, S. (2011). Sustainable diets: the Mediterranean diet as an example. Public health nutrition, 14(12A), 2285-2287
- Donati, M., Menozzi, D., Zighetti, C., Rosi, A., Zinetti, A., & Scazzina, F. (2016). Towards a sustainable diet combining economic, environmental and nutritional objectives. Appetite, 106, 48-57
- Fanzo, J., & Davis, C. (2019). Can Diets Be Healthy, Sustainable, and Equitable?. Current obesity reports, 8(4), 495-503
- Fanzo, J., Davis, C., McLaren, R., & Choufani, J. (2018). The effect of climate change across food systems: Implications for nutrition outcomes. Global food security, 18, 12-19
- Garnett, T. (2013). Conference on ‘Future food and health’Symposium I: Sustainability and food security. Proceedings of the Nutrition Society, 72, 29-39
- Hallström, E., Carlsson-Kanyama, A., & Börjesson, P. (2015). Environmental impact of dietary change: a systematic review. Journal of Cleaner Production, 91, 1-11
- Macdiarmid, J. I., Douglas, F., & Campbell, J. (2016). Eating like there’s no tomorrow: Public awareness of the environmental impact of food and reluctance to eat less meat as part of a sustainable diet. Appetite, 96, 487-493
- Willett, W., Rockström, J., Loken, B., Springmann, M., Lang, T., Vermeulen, S., … & Jonell, M. (2019). Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. The Lancet, 393(10170), 447-492
- World Health Organization. (2016). Obesity and overweight
- World Health Organization. (2019). Sustainable healthy diets: guiding principles. Food & Agriculture Org.
