Οι οδηγίες αυτές ενδείκνυνται σε ασθενείς με αυξημένη έκκριση οξαλικού οξέος (υπεροξαλουρία) στα ούρα που αναπτύσσουν λίθους ουρικού οξέος στους νεφρούς και για την μείωση των επιπέδων ουρικού οξέως στο αίμα.
Σκοπός τους είναι:
- Να μειωθούν τα επίπεδα ουρικού οξέος στο αίμα
- Η πρόληψη και θεραπεία της υπεροξαλουρίας (αυξημένη έκκριση οξαλικού οξέος στα ούρα)
- Η πρόληψη σχηματισμού λίθων ουρικού οξέος στους νεφρούς
Επιπλέον η διαιτητική αγωγή χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή, σε ασθενείς που παρουσιάζουν υπερουριχαιμία, ουρολιθίαση ή ουρική αρθρίτιδα.
Υπερουριχαιμία
Η υπερουριχαιμία προκαλείται από υπερπαραγωγή ή ελαττωμένη έκκριση ουρικού οξέος.
Παρουσιάζεται συχνά σε ασθενείς με αρθρίτιδα και αυξάνει επίσης τον κίνδυνο για την ανάπτυξη ουρολιθίασης. Παράγοντες που σχετίζονται με την αυξημένη παραγωγή ουρικού οξέος είναι η παχυσαρκία, η καθημερινή κατανάλωση αλκοόλ, η υπερτριγλυκεριδαιμία, και η αυξημένη κατανάλωση πρωτεϊνών στα γεύματα.
Το οξαλικό οξύ απαντάται κατά κύριο λόγο στα φυτικής προέλευσης προϊόντα. Η δίαιτα αποκλείει τα τρόφιμα που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε οξαλοξικά και αποσκοπεί στο να παρέχει λιγότερα από 50mg οξαλοξικών την ημέρα.
Το οξαλικό οξύ είναι τελικό προϊόν του μεταβολισμού τόσο του ασκορβικού οξέος όσο και του γλυοξυλικού οξέος. Το 10% της απέκκρισης οξαλικού οξέος προέρχεται από τη δίαιτα. Έτσι μεγάλες διακυμάνσεις στην έκκριση του οξαλικού στα ούρα μπορεί να οφείλονται σε μεταβολές στη διαιτητική του πρόσληψη.
Στις περιπτώσεις υπεροξαλουρίας συστήνεται περιορισμός της πρόσληψης οξαλικού από τη διατροφή με περιορισμό των τροφίμων που είναι πλούσια σε οξαλικό οξύ.
Παράλληλα συστήνεται πρόσληψη βιταμίνης C σε ποσότητα μικρότερη των 1000 mg ημερησίως. Αυτό επιτυγχάνεται με αποφυγή λήψης συμπληρωμάτων βιταμίνης C και όχι με περιορισμό των διαιτητικών πηγών αυτής.
Διατροφικές πληροφορίες
Οι πουρίνες απαντώνται σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης κυρίως, με εξαίρεση τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα αυγά.
Για να σχεδιαστεί συνεπώς μια διαιτητική αγωγή χαμηλή σε πουρίνες θα πρέπει να:
- περιορισθεί η κατανάλωση τροφίμων που είναι πλούσια σε πουρίνες [> 150 mg/100 g (πίνακας1)] καφές, κρέας, θαλασσινά, αντσούγιες, και λαχανικά όπως σπαράγγια, σπανάκι, μανιτάρια, φασολάκια, κουνουπίδι
- μειωθεί η πρωτεϊνική πρόσληψη στο 10-15% των συνολικών ημερήσιων θερμίδων με εξαίρεση τους ασθενείς με υποθρεψία ή φλεγμονώδη νόσο στους οποίους η πρωτεϊνική πρόσληψη δε πρέπει να μειωθεί. Όμως το μοσχάρι, το χοιρινό και το αρνί θα πρέπει να αποφεύγονται καθώς συσχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο ουρικής αρθρίτιδας
- καθοριστεί η πρόσληψη υδατανθράκων στο 50-55% των συνολικών ημερήσιων θερμίδων
- αποφύγετε την κατανάλωση αλκοόλ
- καθοριστεί η ημερήσια πρόσληψη χοληστερόλης στα 300 mg/ημέρα και να μειωθούν τα τρόφιμα που είναι πλούσια σε χοληστερόλη
- πίνετε τουλάχιστον 2-3 λίτρα νερού (η αυξημένη πρόσληψη υγρών βοηθάει στη διάλυση του ουρικού οξέος, γεγονός που βοηθάει στην πρόληψη σχηματισμού λίθων ουρικού οξέος)
- χάσετε σταδιακά βάρος, εφόσον αυτό κρίνεται απαραίτητο. Η ταχεία απώλεια βάρους θα πρέπει να αποφεύγεται δεδομένου ότι πολύ υποθερμιδικές δίαιτες ή δίαιτες χαμηλής περιεκτικότητας σε υδατάνθρακες μπορεί να προκαλέσουν την παραγωγή κετονών στο σώμα, που επιδεινώνουν την υπερουριχαιμία
Παρότι οι διαιτητικές πουρίνες συνεισφέρουν μόνο 1 mg/dl στη συγκέντρωση ουρικού οξέος στον ορό, η δίαιτα θεωρείται ότι συνεπικουρεί στη φαρμακευτική αγωγή. Όμως δεν μπορεί να θεωρηθεί ως εναλλακτική θεραπεία όταν η φαρμακευτική θεραπεία δεν γίνεται καλά ανεκτή.
Περιεκτικότητα τροφίμων σε πουρίνες
| Τρόφιμα με περιεκτικότητα σε πουρίνες μεγαλύτερη από 150mg/100gr | Τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε πουρίνες 50-150mg/100gr |
| Μοσχάρι-βοδινό (223mg/100gr) | Σπαράγγια |
| Ζωμός κρέατος | Ψωμί |
| Εντόσθια συκώτι (223mg/100gr), νεφρά (200mg/100gr)] | Δημητριακά Ολικής Άλεσης |
| Σαρδέλες (295mg/gr) | Κουνουπίδι |
| Μοσχάρι-βοδινό (223mg/100gr) | Ψάρια |
| Κονσομέ | Μανιτάρια |
| Λίπος ψητού κρέατος | Φασολάκια |
| Σκουμπρί – κολιός | Σπανάκι |
| Κιμάς | Μοσχάρι |
| Χήνα | Αρνί |
| Χοιρινό | |
| Σούπες Κρέατος | |
| Όσπρια | |
| Κοτόπουλο | |
| Γαλοπούλα |
Συνιστώμενες επιλογές για μείωση της πρόσληψης πουρινών
| Ομάδα τροφίμου | Τρόφιμα που καλό ειναι να αποφεύγετε ή να καταναλώνετε σε περιορισμένη ποσότητα | Τρόφιμα που μπορείτε να καταναλώνετε | |||
| Ψάρια-Κρεατικά | Σε μικρή ποσότητα: Μοσχάρι, χοιρινό, αρνί Εντόσθια, τηγανητά κρέατα, κρέατα από κυνήγι, γαρίδες, αστακός θαλασσινά, σαρδέλες, αντσούγιες | Αυγά Πουλερικά και ψάρι | |||
| Γάλατα & Γαλακτοκομικά πρϊόντα | Γάλα κανονικό, εβαπορέ, συμπυκνωμένο. Κρέμα γάλακτος, σαντιγί. Βούτυρο γάλακτος, Γιαούρτι μεγάλης περιεκτικότητας σε λιπαρά (>10%). Όλα τα λιπαρά τυριά (40% λίπος) σε μορφή κρέμας. Όλα τα φυσικά τυριά π.χ. φέτα, μανούρι, κασέρι, διάφορα είδη γραβιέρας | Αποβουτυρωμένο ή ημιαποβουτυρωμένο γάλα (έως 1.5% σε λίπος). Αποβυτυρωμένο ή ημιαποβουτυρωμένο γιαούρτι (0-2%), Ημιαποβουτυρωμένο γάλα και γιαούρτι εμπλουτισμένα με φυτικές στερόλες, επιδόρπιο γιαουρτιού με φυτικές στερόλες, Ανθότυρο, Τυρί cottage χαμηλό σε λιπαρά | |||
| Φρούτα και λαχανικά | Μανιτάρια, σπανάκι, σπαράγγια | Όλα τα φρούτα και όλα τα λαχανικά εκτός από αυτά που απαγορεύονται | |||
| Ψωμί & Σιτηρά Όσπρια Δημητριακά | Επεξεργασμένα δημητριακά και ψωμί | Ψωμί και δημητριακά ολικής άλεσης, βρώμη Φασόλια και αρακάς (κατανάλωση σε μικρή ποσότητα) | |||
| Λίπη και έλαια | Μπέικον, σως | Όλα τα λίπη και έλαια σε μικρές ποσότητες, κυρίως ελαιόλαδο | |||
| Σούπες | Σούπες φταγμένες με λιπαρές ύλες, σούπες και σάλτσες κρέατος | Σούπες φτιαγμένες με γάλα χαμηλό σε λιπαρά και με λαχανικά που επιτρέπονται | |||
| Ροφήματα-Αλκοόλ | Όλα τα αλκοολούχα ροφήματα, Ειδικά η μπύρα | Τσαι, καφές, σοκολάτα, Ανθρακούχα αναψυκτικά και σόδα | |||
| Διάφορα/Επιδόρπια | Μαγιά | Παγωτό, κεικ, πίτες γλυκές, μπαχαρικά | |||
Στον ακόλουθο πίνακα δίνεται η περιεκτικότητα των τροφίμων σε οξαλικό οξύ.
Περιεκτικότητα τροφίμων σε οξαλικό οξύ
| Κατηγορίες τροφίμων | Χαμηλή ή καθόλου (<2 mg/μερίδα) | Μέτρια (2-10 mg/μερίδα) | Υψηλή (>10 mg/μερίδα) |
| Ροφήματα | Μπύρα Αναψυκτικά τύπου cola (<360ml/ημέρα) Κρασί: κόκκινο, ροζέ, λευκό (90-120 ml) Λεμονάδα | Καφές (περιορίστε την κατανάλωση καφέ στα 240 ml/ημέρα: 1 φλιτζάνι ημερησίως) | Μπύρα (120 ml/ημέρα) Τσάι Σοκολατούχο γάλα Κακάο |
| Γαλακτοκομικά | Γάλα πλήρες, μέτριας ή χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά Γιαούρτι με επιτρεπόμενα φρούτα Βούτυρο γάλακτος | ||
| Κρέας & Υποκατάστατα | Αυγά Τυρί Μοσχάρι, χοιρινό, αρνί Ψάρια και θαλασσινά | Σαρδέλες | Κονσερβοποιημένα φασόλια μέσα σε σάλτσα ντομάτας ( 1/3 φλιτζανιού) |
| Λαχανικά ½ φλιτζάνι μαγειρεμένα, 1 φλιτζάνι ωμά) | Αβοκάντο Κουνουπίδι Λάχανο Κρεμμύδι Φασολάκια πράσινα Πατάτες Ραντίτσιο | Σπαράγγια Μπρόκολο Λαχανάκια Βρυξελλών Καρότα Καλαμπόκι Αρακάς κονσερβοποιημένος Μαρούλι Ντομάτα (1 μικρή ή χυμός ντομάτας 120 ml) | Φασόλια πράσινα αποξηραμένα Σέλινο Αγγούρι Μελιτζάνα Πράσο Μπάμιες Πιπεριές Γλυκοπατάτες Σπανάκι Κατσαρό λάχανο Παντζάρια |
| Φρούτα/Χυμοί (1/2 φλιτζάνι φυσικός χυμός ή κονσερβοποιημένος, 1 μέτριο φρούτο) | Μήλο και χυμός μήλου Μπανάνα Κεράσια Γκρειπφρουτ, χυμός γκρειπφρουτ Πράσινα σταφύλια Μάνγκο, Αβοκάντο Πεπόνι, Καρπούζι Νεκταρίνια | Χυμός σταφύλι (120 ml) Πορτοκάλι (φρούτο και χυμός) Ροδάκινο Βερύκοκο Ανανάς Δαμάσκηνα Ξερά δαμάσκηνα | Ανάμικτους χυμούς φρούτων Κόκκινα σταφύλια Φλούδα λεμονιού, πορτοκαλιού Φράουλες Μανταρίνια Χυμοί που παρασκευάζονται από τα παραπάνω φρούτα |
| Ψωμί/Υδατάνθρακες | Ψωμί Μακαρόνια Δημητριακά πρωινού Φιδές Ρύζι | Ψωμί παρασκευασμένο από καλαμπόκι (2 φέτες) Παντεσπάνι | Κέικ φρούτων Κράκερ σόγιας Βρώμη και δημητριακά πρωϊνού ολικής αλέσεως (1 φλιτζάνι) |
| Λίπη Έλαια | Μπέικον Μαγιονέζα Dressing για σαλάτες Φυτικά έλαια Βούτυρο Μαργαρίνη | Ξηροί καρποί Φυστίκια Κάσιους Αμύγδαλα Καρύδια Σουσάμι (1 φλιτζάνι) Φυστικοβούτυρο | |
| Διάφορα | Καρύδα Ζελέ, ζελέ φρούτων (που εμπεριέχει τα επιτρεπόμενα φρούτα) Λεμόνι Αλάτι, πιπέρι Σούπες παρασκευασμένες από επιτρεπόμενα συστατικά, ζάχαρη | Αφυδατωμένη κοτόσουπα | Ταχίνι (3/4 φλιτζανιού) Σοκολάτα, κακάο (90-120 ml) Σούπα λαχανικών (1/2 φλιτζάνι) Τοματόσουπα (1/2 φλιτζάνι) Μαρμελάδα (5 κουταλιές της σούπας) |
Καταλήγοντας
Η περιεκτικότητα σε οξαλικό οξύ των τροφίμων που συγκαταλέγονται σε κάθε κατηγορία ποικίλλει.
Παράγοντες που επηρεάζουν την απορρόφηση του οξαλικού οξέος είναι η ηλικία του φυτού, οι παράγοντες ανάπτυξής του, η βιοδιαθεσιμότητά του, καθώς και γαστρεντερικές διαταραχές του ασθενή. Για το λόγο αυτό τα τρόφιμα έχουν κατηγοριοποιηθεί σε ομάδες χαμηλής, μέτριας και υψηλής περιεκτικότητας σε οξαλικό οξύ και δεν δίδονται ακριβείς τιμές περιεκτικότητάς τους σε αυτό.
Η χαμηλής περιεκτικότητας σε οξαλικό οξύ δίαιτα αποσκοπεί στον περιορισμό της πρόσληψης του οξαλικού οξέος στα 50 mg/ημέρα. Συνεπώς, τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε οξαλικό οξύ θα πρέπει να αποκλείονται από το ημερήσιο διαιτολόγιο και τρόφιμα με μέτρια περιεκτικότητα σε οξαλικό οξύ θα πρέπει να αποφεύγονται.
Επιπρόσθετα, τα τρόφιμα με χαμηλή ή καθόλου περιεκτικότητα σε οξαλικό οξύ μπορούν να καταναλωθούν χωρίς κανένα περιορισμό εκτός και αν υποδεικνύεται συγκεκριμένη ποσότητα.
Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στα τρόφιμα του πίνακα που είναι με μπλε γράμματα και υπογραμμισμένα καθώς αυτά αυξάνουν περισσότερο από τα υπόλοιπα την απέκκριση οξαλικού οξέος στα ούρα.
Για εξατομικευμένη διατροφική αγωγή απευθυνθείτε στον διαιτολόγο σας, ο οποίος σε συνεργασία με τον γιατρό σας, θα σας δώσει τις κατάλληλες οδηγίες.
