Η μοναξιά δεν παύει να αποτελεί μια κοινή ανθρώπινη εμπειρία παρ’όλη την διαχρονική ψυχολογική ανθρώπινη ανάγκη για σύνδεση.
Αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης είναι η ανάγκη για κοινωνική σύνδεση και αλληλεπίδραση. Οι πρόγονοί μας, βάσισαν την ίδια την επιβίωσή τους στη συλλογικότητα. Η αναζήτηση τροφής και στέγης αποτελούσε για αυτούς μια κοινή επιδίωξη. Στη σύγχρονη κοινωνία, η συλλογικότητα και πάλι βρίσκεται στα θεμέλια της συναισθηματικής ευημερίας. Οι αριθμοί όμωςείναι συντριπτικοί. Το 80% των ατόμων κάτω των 18 και το 40% των ατόμων άνω των 65 ετών αναφέρουν ότι βιώνουν την αίσθηση της μοναξιάς (Pinquart & Sorensen, 2001).
Συχνά, η μοναξιά συγχέεται με τη μοναχικότητα, ενώ έχουν ένα πολύ διαφορετικό συναισθηματικό φορτίο. Η πρώτη, αποτελεί μια κατακλυσμιαία αίσθηση που κατατρώει την ευημερία ενός ανθρώπου. Η δεύτερη, είναι μια συνειδητή επιλογή του ατόμου με στόχο την εκπλήρωση κάποιου στόχου, την ανάπτυξη και την αυτογνωσία.
Τι είναι όμως η μοναξιά;
Η μοναξιά ορίζεται ως ένα αίσθημα ανησυχίας ή δυσφορίας. Προκύπτει είτε από το να είναι κανείς μόνος, είτε από το να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως μόνο του (Rubenstein & Shaver, 1982). Συνδέεται τόσο με την αντιληπτή κοινωνική απομόνωση όσο και με την αντικειμενική απομόνωση. Συνήθως, η αίσθηση περιγράφεται ως λύπη, πλήξη, αυτολύπηση, κενό.
Σύμφωνα με τους Rubenstein και Shaver τα συμπεριφορικά συμπτώματα της μοναξιάς εκφράζονται είτε μέσα από μια συνθλιπτική παθητικότητα (π.χ., κλάμα, ύπνος, υπερβολικό φαγητό, λήψη ηρεμιστικών, υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και ναρκωτικών), είτε με μια πληθώρα δραστηριοτήτων ενεργητικής μοναξιάς (π.χ. γράψιμο, ακρόαση μουσικής, άσκηση, υπέρμετρη εργασία, υπερκαταναλωτισμός).
Χρόνιο και παρωδικό αίσθημα μοναξιάς
Η μοναξιά περιλαμβάνει συναισθηματικές, γνωστικές και υποκειμενικές συνιστώσες και οι ερευνητές κάνουν λόγο για χρόνια και παροδική (Choi et al., 2012).
Η χρόνια μοναξιά, αποτελεί μια εμμένουσα εσωτερική εμπειρία, που αφορά μια μακρά περίοδο της ζωής του ατόμου, είναι ανεξάρτητη από την αντικειμενική του κατάσταση, με δυνατότητα να ποικίλει σε ένταση ανά διαστήματα (Choi et al., 2012).
Αντίθετα, η παροδική έχει μικρότερη διάρκεια και συνήθως είναι συνδεδεμένη με μια συγκεκριμένη κατάσταση στη ζωή ενός ατόμου (Choi et al., 2012).
Ψυχικές επιπτώσεις της μοναξιάς
Η μοναξιά έχει κατά καιρούς συνδεθεί με πολλές μορφές διαταραχών ψυχικής υγείας. Αυτές είναι το άγχος, η κατάθλιψη, η αυτοκτονικότητα η κακή αυτορρύθμιση, η κατάχρηση αλκοόλ, ο εθισμός και οι διατροφικές διαταραχές (Heinrick & Cullone, 2006; Vedderet al., 2021).
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, όπου στοιχειοθετήθηκε το απόλυτο σκηνικό κοινωνικής απομόνωσης (Steen et al., 2022), μια διαχρονική μελέτη σε περισσότερα από 75.000 άτομα βρήκε μια άμεση συσχέτιση της με τη γενικευμένη αγχώδη διαταραχή και τη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή.
Επιπτώσεις στο σώμα
Πέρα από τις επιπτώσεις στην ψυχολογική υπόσταση του ατόμου έχει και μια τεράστια επίδραση στη σωματική υγεία.
Η μοναξιά, φαίνεται να αφήνει ένα πολύ σημαντικό αποτύπωμα στον ανθρώπινο εγκέφαλο και τις γνωστικές του λειτουργίες. Το να αισθάνεται κανείς κοινωνικά απομονωμένος, αποτελεί προγνωστικό παράγοντα τόσο της νόσου του Alzheimer, όσο και της άνοιας (Baumeister et al., 2005; Findlay, 2004; Wilson et al., 2007). Επιπρόσθετα, συνδέεται με μια επιτάχυνση του φυσιολογικού γήρατος, της νοσηρότητας και της θνησιμότητας (Shiovitz-Ezra & Ayalon, 2010).
Έχει ιδιαίτερα σημαντικές επιπτώσεις στην καρδιαγγειακή υγεία, τόσο σε νέους όσο και σε μεγαλύτερους ενήλικες. Συνδέεται με υψηλότερα επίπεδα HDL, χοληστερόλης, συγκέντρωσης αιμοσφαιρίνης, μέγιστης κατανάλωσης οξυγόνου, υψηλής συστολικής αρτηριακής πίεσης και στεφανιαία νόσο (Thurston & Kubzansky, 2009).
Τέλος, η μοναξιά φαίνεται να επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ύπνου του ατόμου (Cacioppo et al., 2002) καθώς και την ανοσοποιητική του λειτουργία (Pressman et al., 2005).
Έξοδος από την μοναξιά
Η θεραπεία της, επικεντρώνεται πάνω στην καλλιέργεια μιας αίσθησης σύνδεσης και στην τροποποίηση των αντιλήψεων της κοινωνικής απομόνωσης.
Χρειάζεται να αντιμετωπιστούν τόσο τα συμπτώματα της θλίψης, του άγχους και της συναισθηματικής δυσφορίας όσο και οι γνωστικές προκαταλήψεις, η υποκείμενη αίσθηση κοινωνικής απειλής ,η υπερεπαγρύπνηση και η ατομική ανάγκη για κοινωνικές σχέσεις.
Μεγάλο κομμάτι της θεραπείας αποτελεί η ψυχοεκπαίδευση. Κατά την διάρκεια της τα άτομα μπορούν να αποκτήσουν αποτελεσματικές διαπροσωπικές και επικοινωνιακές δεξιότητες. Επίσης, να θωρακίσουν την αυτοπεποίθησή τους και σταδιακά να καταφέρουν να συνάψουν ικανοποιητικές κα ανταποδοτικές σχέσεις με άλλους ανθρώπους.
Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις για τη μοναξιά μπορεί να λάβουν χώρα είτε σε ατομικό, είτε σε ομαδικό επίπεδο (Choi et al., 2012).
Βιβλιογραφία
- Baumeister, R., Ciarocco, J., & Twenge, M. (2005). Social exclusion impairs self-regulation. Journal of Personality and Social Psychology, 88(4), 598–604.
- Baumeister, R., Twenge, M., & Nuss, K. (2002). Effects of social exclusion on cognitive processes: Anticipated aloneness reduces intelligent thought. Journal of Personality and Social Psychology, 83(4), 817–827.
- Cacioppo, J., Hawkley, L., Crawford, L., Hughes, M., & Waite, L. (2002). Loneliness and health: Potential mechanisms. Psychosomatic Medicine, 64, 407–417.
- Choi, M., Kong, S., & Jung, D. (2012). Computer and internet interventions for loneliness and depression in older adults: A meta-analysis. Healthcare Informatics Research, 18(3), 191–198.
- Findlay, R. (2004). Interventions to reduce social isolation amongst older people: Where is the evidence? Abstracts in Social Gerontology, 47.
- Heinrich, L., & Cullone, E. (2006). The clinical significance of loneliness: A literature review. Clinical Psychology Review, 26(6), 695–718.
- Pinquart, M., & Sorensen, S. (2001). Influences on loneliness in older adults: A meta-analysis. Basic and Applied Social Psychology, 23, 245–266.
- Pressman, S., Cohen, S., Miller, G., & Wilson, R. (2005). Loneliness, social network size, and immune response to influenza vaccination in college freshman. Health Psychology, 24, 297–306.
- Rubenstein, C., & Shaver, P. (1982). Loneliness: A sourcebook of current theory, research and therapy. Wiley.
- Shiovitz-Ezra, S., & Ayalon, L. (2010). Situational versus chronic loneliness as risk factors for all-cause mortality. International Psychogeriatric, 22, 455–462.
- Steen, O., Ori, A., Wardenaar, K., & Van Loo, H. (2022). Loneliness associates strongly with anxiety and depression during the COVID pandemic, especially in men and younger adults. Scientific Reports, 12.
- Thurston, R., & Kubzansky L. (2009). Women, loneliness, and incident coronary heart disease. Psychosomatic Medicine, 71, 836–842.
- Vedder, A., Stroebe, M., Schut, H., Boerner, K, Stokes, J., & Boelen, P. (2021). Loneliness in bereavement: Measurement matters. Frontiers in Psychology, 12.
