Τα ενεργειακά ποτά έχουν γίνει αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας πολλών αθλητών και ανθρώπων με έντονη δραστηριότητα.
Προσφέροντας γρήγορη ενέργεια, ηλεκτρολύτες και συχνά διεγερτικά όπως η καφεΐνη, υπόσχονται βελτίωση της απόδοσης και γρήγορη αποκατάσταση.
Ωστόσο, η συχνή ή αλόγιστη κατανάλωσή τους μπορεί να έχει παρενέργειες για τη καρδιά, τον ύπνο και το μεταβολισμό ενώ μπορεί να ωθήσει και στην εξάρτηση.
Είναι σημαντικό λοιπόν να γνωρίζουμε τόσο τα οφέλη όσο και τους πιθανούς κινδύνους των ενεργειακών ποτών, παρέχοντας χρήσιμες πληροφορίες για μια ασφαλή και συνειδητή χρήση.
Τι είναι τα ενεργειακά ποτά;
Πρόκειται για μία κατηγορία προϊόντων σε υγρή μορφή, που αποτελεί μια δημοφιλή επιλογή για αθλητές και ανθρώπους με έντονη καθημερινή δραστηριότητα.
Η γρήγορη παροχή υδατανθράκων, ηλεκτρολυτών και σε ορισμένες περιπτώσεις καφεΐνης, ταυρίνης ή άλλων διεγερτικών, υπόσχεται αύξηση της ενέργειας, βελτίωση της αντοχής και ταχύτερη αποκατάσταση μετά την άσκηση. Επιπλέον, μείωση του αισθήματος κόπωσης και αύξηση της συγκέντρωσης.
Λίγα λόγια για την ιστορία των ενεργειακών ποτών
Το πρώτο ενεργειακό ποτό εμφανίστηκε στις ΗΠΑ, το 1949, και διατέθηκε στην αγορά ως «Dr. Enuf».
Στην Ευρώπη, κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά το 1987 και στη συνέχεια, η αγορά επεκτάθηκε σε όλο το κόσμο. Μάλιστα, το 1997, κυκλοφόρησε το δημοφιλές ποτό «Red Bull» κι έκτοτε η αγορά ενεργειακών ποτών έχει αυξηθεί δραματικά, με διάφορες μάρκες να κυκλοφορούν παγκοσμίως.
Τύποι ενεργειακών ποτών
Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι ενεργειακών ποτών που εξυπηρετούν διαφορετικές ανάγκες του οργανισμού ανάλογα με τη διάρκεια, την ένταση της άσκησης και τον στόχο (ενυδάτωση, ενέργεια ή αποκατάσταση). Ας τα δούμε αναλυτικά:
| Τύποι | Χαρακτηριστικά | Στόχος | Παραδείγματα* |
| Κλασικά Ενεργειακά Ποτά | περιέχουν καφεΐνη, ταυρίνη, γλυκουρονική λακτόνη, βιταμίνες Β και ζάχαρη | άμεση τόνωση, μείωση κόπωσης και αύξηση εγρήγορσης | Red Bull, Monster, Hell classic, Shark, XL Energy, Hero |
| Sugar-free ήlow-calorie ενεργειακάποτά | έχουν ίδια σύσταση με τα κλασικά αλλά χωρίς τη προσθήκη ζάχαρης (χρήση γλυκαντικών) | προτείνονται σε όσους θέλουν ενέργεια χωρίς πολλές θερμίδες | Red Bull Sugar free, Monster Energy Ultra Zero, Hell Zero |
| Φυτικάενεργειακάποτά | χρησιμοποιούν φυσικές πηγές καφεΐνης και αντιοξειδωτικών (π.χ. yerba mate) ενώ συχνά περιέχουν χυμούς φρούτων, μέλι ή βότανα | προβάλλονται ως μία πιο «καθαρή» ή φυσική επιλογή | Brio Mate, Tenzing Pure Energy Drink, Erebos Herbal Energy Drink |
| Λειτουργικά ενεργειακά ποτά | περιέχουν πλην της καφεΐνης, των βιταμινών και των μετάλλων επιπλέον προσαρμογόνα φυτικά εκχυλίσματα (π.χ ginseng) και L-theanine ή άλλα αμινοξέα | αποσκοπούν στην συνδυασμένη -με άλλα οφέλη-νοητική διαύγεια, αντοχή, αποκατάσταση και ευεξία | Hell active, Neurozen Nootropic drink, Monster Rehab, XS Power Drink, Rockstar Energy Hydration |
| Μικρές Δόσεις από Υπερ-συμπυκνωμένα ενεργειακά ποτά | μικρά φιαλίδια (50-100 ml) που περιέχουν υψηλή περιεκτικότητα σε καφεΐνη, ταυρίνη, βιταμίνες και ενίοτε φυτικά εκχυλίσματα | προσφέρουν γρήγορη απορρόφηση, χωρίς να περιέχουν πολλές θερμίδες | 5-hour Energy Extra Strength, Tweaker Energy Shot, Eniva UltraSHOT |
*Τα παραδείγματα που αναφέρονται στο παραπάνω πίνακα, είναι ενδεικτικά, καθότι υπάρχει μεγάλη ποικιλία στο εμπόριο τόσο για δια ζώσης όσο και για διαδικτυακές αγορές, με γνώμονα πάντα την εξατομίκευση των αναγκών.
Οφέλη Ενεργειακών Ποτών
Τα ενεργειακά ποτά είναι δημοφιλή για την ικανότητά τους να προσφέρουν άμεση τόνωση και εγρήγορση. Ωστόσο, τα οφέλη τους είναι αμφιλεγόμενα και εξαρτώνται από τη σύνθεση, τη δόση και τη συχνότητα κατανάλωσης. Ας μάθουμε περισσότερα για αυτά, όταν φυσικά η κατανάλωση είναι μέτρια (π.χ ≤1 κουτί την ημέρα, έως 200mg καφεΐνη):
- Αύξηση εγρήγορσης, συγκέντρωσης και μείωση κόπωσης
Η καφεΐνη, ως βασικό συστατικό των ενεργειακών ποτών, έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει τη συγκέντρωση, την αντίδραση και την εγρήγορση, ιδιαίτερα σε καταστάσεις στέρησης ύπνου. Παράλληλα, ως ψυχοδιεγερτικό που ανταγωνίζεται την αδενοσίνη στους υποδοχείς εγκεφάλου, μειώνει το αίσθημα της κόπωσης.
- Προσωρινή αύξηση της αθλητικής απόδοσης
Η καφεΐνη και η ταυρίνη σχετίζονται με καλύτερη αντοχή και μείωση της αντιληπτικής κόπωσης. To2017, σύμφωνα με μία μετά-ανάλυση των Souza et.al, που δημοσιεύθηκε στο British Journal of SportMedicine, αναφέρθηκε βελτίωση στην απόδοση σε αθλήματα αντοχής και υψηλής έντασης. Τα σάκχαρα αποτελούν άμεση ενεργειακή πηγή, ειδικά σε παρατεταμένη άσκηση.
- Βελτίωση γνωστικών λειτουργιών
Έρευνες δείχνουν καλύτερη προσοχή, χρόνο αντίδρασης και λειτουργική μνήμη μετά από κατανάλωση. Επιπλέον, μελέτη των Kennedy et.al, το 2001, που δημοσιεύθηκε στο Psychopharmacology, βρήκε βελτίωση ταχύτητας αντίδρασης και ακρίβειας σε γνωστικά τεστ των 80 ατόμων που συμμετείχαν.
- Συμβολή στη γρήγορη αποκατάσταση ενέργειας
Ο συνδυασμός γλυκόζης και καφεΐνης φαίνεται να ενισχύει τα επίπεδα ενέργειας πιο γρήγορα από τη μεμονωμένη κατανάλωση. Ο συνδυασμός αυτός φαίνεται πως συμβάλλει επιπλέον και στη βελτίωση της γνωστικής απόδοσης.
- Βελτίωση διάθεσης και ψυχικής κατάστασης
Ορισμένες μελέτες υποδεικνύουν ότι η κατανάλωση ενεργειακών ποτών μπορεί προσωρινά να βελτιώσει τη διάθεση και τη νοητική απόδοση, προσφέροντας παράλληλα ένα αίσθημα ευεξίας.
Κίνδυνοι και Παρενέργειες των ενεργειακών ποτών
Τα ενεργειακά ποτά μπορούν να βελτιώσουν βραχυπρόθεσμα την εγρήγορση, αλλά η υπερκατανάλωση σχετίζεται με διαταραχές ύπνου, καρδιολογικούς κινδύνους, ψυχολογικά συμπτώματα, γαστρεντερικές ενοχλήσεις, μεταβολικά προβλήματα και πιθανή εξάρτηση. Ας δούμε λίγο πιο αναλυτικά όσα προαναφέρθηκαν:
- Αυξημένος κίνδυνος καρδιαγγειακών προβλημάτων
Η κατανάλωση ενεργειακών ποτών έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο υπέρτασης, αρρυθμιών, κολπική μαρμαρυγή, έμφραγμα του μυοκαρδίου και άλλων καρδιαγγειακών προβλημάτων.
- Διαταραχές ύπνου
Έχουν υψηλή κατανάλωση καφεΐνης (>200mg/ημέρα από ενεργειακά ποτά). Αυτή σχετίζεται με μειωμένη ποιότητα ύπνου, αϋπνία και καθυστέρηση έναρξης ύπνου.
- Αλληλεπιδράσεις με φαρμακευτική αγωγή
Η καφεΐνη μπορεί να αλληλεπιδράσεις με ορισμένα φάρμακα, επηρεάζοντας την αποτελεσματικότητά τους ή προκαλώντας ανεπιθύμητες ενέργειες.
- Μεταβολικές επιβαρύνσεις λόγω υψηλής κατανάλωσης ζάχαρης
Τα περισσότερα ενεργειακά ποτά αποτελούνται από μία υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη κι ως εκ τούτου υπάρχει αυξημένος κίνδυνος παχυσαρκίας, τερηδόνας, και μεταβολικού συνδρόμου.
- Γαστρεντερικά & Νευρολογικά/Ψυχιατρικά συμπτώματα
Υψηλή κατανάλωση καφεΐνης μπορεί να προκαλέσει γαστρικό ερεθισμό, ναυτία, διάρροια. Αντίστοιχα μπορεί να προκαλέσει άγχος, νευρικότητα, ευερεθιστότητα, πονοκεφάλους.
- Νεφρική Βλάβη
Η υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και φωσφορικά ενέχει μακροπρόθεσμους κινδύνους για νεφρική λειτουργία. Επιπλέον, έχει καταγραφεί οξεία νεφρική ανεπάρκεια με υπερβολική (χρόνια) κατανάλωση ενεργειακών ποτών. Αντίστοιχα, η αυξημένη κατανάλωση ενεργειακών ποτών παράλληλα με μια έντονη άσκηση, μπορεί να οδηγήσει σε ραβδομυόλυση, που με τη σειρά της προκαλεί οξεία νεφρική ανεπάρκεια.
- Κίνδυνος εξάρτησης
Η καφεΐνη είναι ψυχοδιεγερτική ουσία με κίνδυνο ανοχής και συμπτωμάτων στέρησης (πονοκέφαλος, κόπωση, ευερεθιστότητα).
Τι αναφέρει μία από τις μεγαλύτερες μελέτες που έχουν γίνει αναφορικά με τη κατανάλωση ενεργειακών ποτών;
Η μεγαλύτερη συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση για τα οφέλη και τις παρενέργειες των ενεργειακών ποτών είναι η μελέτη του 2024, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Addiction.
Αυτή η μελέτη ανέλυσε δεδομένα από περισσότερους από 100.000 συμμετέχοντες σε ΗΠΑ, Ευρώπη, Ασία, Ωκεανία και Αφρική, εστιάζοντας στην επικράτηση κατανάλωσης, τα κίνητρα χρήσης και τις συνέπειες για την υγεία.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 55% των συμμετεχόντων είχαν καταναλώσει ενεργειακό ποτό τουλάχιστον μία φορά, ενώ το 22% το κατανάλωνε τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα.
Η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα ενεργειακά ποτά μπορεί να προσφέρουν βραχυπρόθεσμα οφέλη, όπως αυξημένη εγρήγορση και σωματική απόδοση, αλλά η τακτική κατανάλωση σχετίζεται με σοβαρούς κινδύνους για την υγεία, όπως καρδιαγγειακά προβλήματα, ψυχιατρικές διαταραχές και αυξημένο κίνδυνο ατυχημάτων.
Επιπρόσθετα, η μελέτη αυτή υπογραμμίζει την ανάγκη για αυστηρότερη ρύθμιση της κατανάλωσης αυτών των ποτών και την ενημέρωση του κοινού για τους πιθανούς κινδύνους.
Σε τι διαφέρουν τα Αθλητικά με τα Ενεργειακά Ποτά;
Τα Ισοτονικά Αθλητικά Ποτά (sport drinks/isotonic drinks) διαφέρουν από τα κλασσικά ενεργειακά ποτά γιατί δεν έχουν κατά βάση καφεΐνη ή μεγάλη περιεκτικότητα σε ζάχαρη.
Πιο συγκεκριμένα, ένα τυπικό energy drink έχει 2-3 φορές περισσότερη ζάχαρη από ένα ισοτονικό αθλητικό ποτό και προσφέρει περισσότερη «ενεργειακή ώθηση» με ταυτόχρονη διέγερση λόγω καφεΐνης.
Το αθλητικό ποτό από την άλλη αποσκοπεί στην ενυδάτωση και αναπλήρωση ηλεκτρολυτών (νάτριο, κάλιο, μαγνήσιο) και υδατανθράκων κατά τη διάρκεια ή μετά από έντονη άσκηση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ενός τέτοιου ποτού είναι το Powerade, το Gatorade και το Isostar.
Στη αγορά βέβαια, μπορούμε να εντοπίσουμε και κάποιους κωδικούς που συνδυάζουν χαρακτηριστικά τόσο των αθλητικών όσο και των ενεργειακών ποτών (ισοτονικό με καφεΐνη).
Συμπερασματικά
Η κατανάλωση των ενεργειακών ποτών μπορεί να προσφέρει βραχυπρόθεσμα οφέλη ωστόσο, τα ίδια τα συστατικά εμπλέκονται και σε σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες όταν γίνεται υπερκατανάλωση. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να θυμάστε τα εξής:
- Για υγιείς ενήλικες μια μέτρια κατανάλωση (π.χ 1 κουτί την ημέρα, <200mg καφεΐνης), θεωρείται σχετικά ασφαλής
- Για παιδιά, εφήβους, εγκύους, καρδιοπαθείς, υπερτασικούς, ή άτομα με νεφρικά ή μεταβολικά προβλήματα, η κατανάλωση ενεργειακών ποτών δεν συστήνεται.
- Γενικώς η υπερκατανάλωση (πολλά κουτιά την ημέρα) ενέχει τεκμηριωμένους κινδύνους και δεν πρέπει να ενθαρρύνεται.
Ως εκ τούτου, θα λέγαμε ότι το μέτρο είναι το κλειδί για τη κατανάλωση ενεργειακών ποτών, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν περιστασιακά, αλλά όχι ως καθημερινή στρατηγική.
Βιβλιογραφία
- Souza, D. B., Del Coso, J., Casonatto, J., & Polito, M. D. (2017). Caffeine-containing energy drinks enhance physical performance in male athletes: a systematic review and meta-analysis. British Journal of Sports Medicine
- Terlizzi, M., et al. (2017). Acute kidney injury associated with energy drink consumption: a case report. Journal of Medical Case Reports, 11, 143. DOI: 10.1186/s13256-017-1433-3
- McLellan, T. M., Caldwell, J. A., & Lieberman, H. R. (2016). A review of caffeine’s effects on cognitive, physical and occupational performance. Nutrients, 8(10), 538
- Energy Drink Consumption: Beneficial and Adverse Health Effects, Ahmed Abdulrahman Alsunni et.al, Int J Health Sci (Qassim), 2015 Oct;9(4):468–474
- Breda, J. J., Whiting, S. H., Encarnação, R., Norberg, S., Jones, R., Reinap, M., & Jewell, J. (2014). Energy drink consumption in Europe: a review of the risks, adverse health effects, and policy options to respond. Frontiers in Public Health, 2, 134. DOI: 10.3389/fpubh.2014.00134
- Grasser, E. K., Yepuri, G., Dulloo, A. G., & Montani, J. P. (2014). Energy drinks and their impact on the cardiovascular system: potential mechanisms. American Journal of Hypertension, 27(8), 1069–1072. DOI: 10.1093/ajh/hpu003
- Juliano, L. M., & Griffiths, R. R. (2004). A critical review of caffeine withdrawal: empirical validation of symptoms, incidence, severity, and associated features. Psychopharmacology, 176(1), 1–29. DOI: 10.1007/s00213-004-2000-x
- Kennedy, D. O., Scholey, A. B., & Wesnes, K. A. (2001). Dose dependent changes in cognitive performance and mood following acute administration of Ginseng to healthy young volunteers. Psychopharmacology, 157, 276–283.
